Tư vấn dinh dưỡng cho người thừa cân, béo phì theo góc nhìn chuyên môn

Thừa cân, béo phì không chỉ tác động đến vóc dáng mà còn là yếu tố nguy cơ quan trọng của nhiều bệnh lý nghiêm trọng như tim mạch, đái tháo đường típ 2 và rối loạn chuyển hóa. Tỷ lệ béo phì đang gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu và có xu hướng trẻ hóa, kéo theo những thách thức trong việc kiểm soát cân nặng và cải thiện sức khỏe cộng đồng. Giải pháp kiểm soát thừa cân, béo phì hiệu quả không nằm ở những phương pháp giảm cân cấp tốc mà ở chế độ dinh dưỡng khoa học và cá nhân hóa theo từng thể trạng. Bằng góc nhìn chuyên môn, bài viết này sẽ phân tích vai trò của dinh dưỡng trong kiểm soát cân nặng, giúp xây dựng chiến lược ăn uống đúng cách để đạt được hiệu quả bền vững và an toàn.

Thực trạng thừa cân béo phì ở người trưởng thành và hệ lụy sức khỏe

Béo phì là bệnh lý mạn tính do tích lũy mỡ thừa, chủ yếu do mất cân bằng năng lượng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vào năm 2022, thế giới có hơn 2,5 tỷ người thừa cân, trong đó 890 triệu người béo phì.

Lối sống hiện đại với xu hướng ít vận động và tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn là nguyên nhân khiến tỷ lệ béo phì gia tăng nhanh chóng. Tại Việt Nam, năm 2020, tỷ lệ béo phì đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt là ở các thành phố lớn như TP.HCM, nơi 37,1% người trưởng thành bị thừa cân và béo phì, cao hơn nhiều so với mức trung bình cả nước.

Bảng chỉ số BMI dưới đây được dùng để đánh giá tình trạng thừa cân, béo phì theo tiêu chuẩn của IDI & WPRO dành riêng cho người châu Á, giúp xác định tình trạng cân nặng và nguy cơ sức khỏe liên quan:

Chỉ số BMI	Tình trạng
< 18,5	Thiếu cân
18,5-22,9	Bình thường
23-24,9	Thừa cân
25-29,9	Béo phì độ I
30-34,9	Béo phì độ II
≥ 35	Béo phì độ III

Những yếu tố dẫn đến thừa cân, béo phì

Tăng cân là một vấn đề phức tạp và không chỉ xuất phát từ việc ăn uống mà còn là kết quả của nhiều yếu tố đan xen, từ di truyền, nội tiết tố đến lối sống và tâm lý. Nhìn chung, nguyên nhân dẫn đến thừa cân, béo phì sẽ được chia thành hai nhóm chính là nhóm nguyên nhân không thể thay đổi và nhóm nguyên nhân có thể thay đổi.

Nhóm nguyên nhân không thể thay đổi

• Di truyền: một số người có xu hướng dễ tích trữ mỡ hơn do yếu tố di truyền ảnh hưởng đến cách cơ thể chuyển hóa và dự trữ năng lượng.
• Tuổi tác: khi tuổi càng cao, tốc độ trao đổi chất tự nhiên giảm, cơ thể tiêu hao ít năng lượng hơn, từ đó dễ dàng tích trữ mỡ hơn ngay cả khi chế độ ăn không thay đổi.

Nhóm nguyên nhân có thể thay đổi

Bệnh lý và tác dụng phụ của thuốc

• Rối loạn nội tiết: một số tình trạng như suy giáp, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), đề kháng insulin hay hội chứng Cushing có thể làm rối loạn hormone, làm giảm tốc độ chuyển hóa và gây tích mỡ.
• Tác dụng phụ của thuốc: một số loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, corticosteroid hoặc thuốc tránh thai nội tiết có thể ảnh hưởng đến sự thèm ăn và chuyển hóa, dẫn đến tăng cân.

Thói quen sinh hoạt và lối sống

• Chế độ ăn uống mất cân đối: ăn quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, nhiều đường, chất béo bão hòa nhưng thiếu chất xơ và protein có thể dẫn đến dư thừa calo.

• Thiếu vận động: lối sống ít vận động làm giảm tiêu hao năng lượng, khiến calo dư thừa dễ dàng chuyển thành mỡ thừa.
• Rối loạn giấc ngủ: ngủ không đủ hoặc ngủ kém chất lượng có thể làm tăng hormone ghrelin (hormone kích thích thèm ăn) và giảm leptin (hormone giúp kiểm soát cảm giác no), khiến cơ thể thèm ăn nhiều hơn và dễ tăng cân.
• Căng thẳng kéo dài: stress làm tăng nồng độ cortisol – một hormone liên quan đến tích trữ mỡ, đặc biệt là ở vùng bụng. Điều này khiến cơ thể dễ rơi vào vòng lặp ăn uống mất kiểm soát để giải tỏa căng thẳng.

Ảnh hưởng của thừa cân, béo phì đến sức khỏe

Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm

Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn gây ra hàng loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Sự mất cân bằng trong chuyển hóa năng lượng và tích lũy mỡ thừa có thể dẫn đến những rối loạn nguy hiểm, làm suy giảm chức năng của nhiều cơ quan trong cơ thể.

• Bệnh tim mạch

Thừa cân, béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến các bệnh lý tim mạch. Khi lượng mỡ dư thừa tích tụ, đặc biệt là mỡ nội tạng, huyết áp có xu hướng tăng cao, làm tăng áp lực lên thành mạch máu. Điều này dẫn đến xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành và nguy cơ đột quỵ cao hơn đáng kể so với người có cân nặng bình thường.

Xem thêm bài viết: Béo phì ảnh hưởng đến tim mạch như thế nào?

• Đái tháo đường típ 2

Béo phì làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường típ 2 do tác động đến khả năng sử dụng insulin của cơ thể. Khi tế bào mỡ tích tụ quá mức, cơ thể có xu hướng đề kháng insulin, khiến lượng đường trong máu tăng cao kéo dài. Theo thống kê, người béo phì có nguy cơ mắc đái tháo đường cao gấp 3-7 lần so với người có cân nặng bình thường.

Xem thêm bài viết: Mối liên quan giữa béo phì và đái tháo đường

• Rối loạn lipid máu

Béo phì có mối liên hệ chặt chẽ với rối loạn lipid máu – một trong những yếu tố nguy cơ chính gây bệnh tim mạch. Khi lượng mỡ thừa tích tụ, đặc biệt là mỡ nội tạng, cơ thể dễ bị mất cân bằng giữa các loại lipid trong máu, bao gồm tăng cholesterol toàn phần, LDL-C (cholesterol xấu) và triglyceride, đồng thời giảm HDL-C (cholesterol tốt). Sự rối loạn này không chỉ làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch mà còn có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Theo nghiên cứu, khoảng 60-70% người béo phì có rối loạn lipid máu, đặc biệt ở những người có BMI > 30.

Xem thêm bài viết: Béo phì có làm tăng cholesterol máu không?

Những bệnh lý nêu trên đều thuộc nhóm rối loạn chuyển hóa, trong đó béo phì đóng vai trò trung tâm. Khi cơ thể tích lũy quá nhiều mỡ thừa, đặc biệt là mỡ nội tạng, quá trình chuyển hóa bị rối loạn, dẫn đến mất cân bằng trong quá trình điều hòa đường huyết, lipid và huyết áp. Đây chính là cơ chế cốt lõi làm gia tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa, một tình trạng đặc trưng bởi béo bụng, kháng insulin, rối loạn lipid máu và tăng huyết áp. Nếu không kiểm soát kịp thời, những rối loạn này không chỉ làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch mà còn tác động tiêu cực đến toàn bộ sức khỏe chuyển hóa của cơ thể.

• Bệnh lý xương khớp

Trọng lượng cơ thể quá lớn tạo áp lực lớn lên hệ xương khớp, đặc biệt là khớp gối và cột sống. Điều này làm gia tăng nguy cơ thoái hóa khớp, thoát vị đĩa đệm, gây đau nhức và giảm khả năng vận động, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Xem thêm bài viết: Béo phì có làm tăng nguy cơ các bệnh lý xương khớp không?

• Nguy cơ ung thư

Béo phì có mối liên hệ chặt chẽ với nguy cơ mắc nhiều loại ung thư, đặc biệt là các loại ung thư phổ biến như ung thư vú, ung thư đại tràng và ung thư tử cung. Phụ nữ béo phì sau mãn kinh có nguy cơ mắc ung thư vú tăng từ 20-40%, trong khi nguy cơ ung thư đại tràng ở người béo phì tăng hơn 30%. Người béo phì cũng có nguy cơ mắc ung thư tử cung cao gấp 2-4 lần so với người có cân nặng bình thường.

Ngoài ra, nguy cơ mắc ung thư thực quản, dạ dày và gan, thận cũng tăng gấp đôi ở người béo phì. Các loại ung thư khác như ung thư tụy, túi mật, buồng trứng và tuyến giáp cũng có nguy cơ cao hơn ở người béo phì, đặc biệt phụ nữ có nguy cơ ung thư túi mật tăng 60%. Các bệnh lý như u màng não và đa u tủy cũng gặp tỷ lệ cao hơn ở những người thừa cân.

Xem thêm bài viết: Mối liên quan giữa béo phì và ung thư

Ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống

Không chỉ tác động đến sức khỏe thể chất, béo phì còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý và đời sống xã hội:

• Giảm tự tin, dễ mặc cảm về ngoại hình: nhiều người béo phì gặp áp lực tâm lý, tự ti về vóc dáng, ngại giao tiếp và hạn chế tham gia các hoạt động xã hội.
• Tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu, căng thẳng: tình trạng béo phì có thể làm mất cân bằng nội tiết tố, ảnh hưởng đến tâm trạng và cảm xúc. Nhiều nghiên cứu cho thấy người béo phì có nguy cơ mắc trầm cảm cao hơn so với người có cân nặng bình thường.

Béo phì không chỉ đơn thuần là vấn đề thẩm mỹ mà còn là một mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Việc kiểm soát cân nặng thông qua chế độ ăn uống khoa học và duy trì lối sống lành mạnh là điều cần thiết để phòng ngừa các bệnh lý liên quan.

Vai trò của dinh dưỡng trong kiểm soát cân nặng

Dinh dưỡng thuộc một trong những nguyên nhân gây thừa cân, béo phì có thể can thiệp được, đóng vai trò nền tảng trong quá trình kiểm soát cân nặng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả giảm mỡ và duy trì vóc dáng. Nguyên lý khoa học cốt lõi của giảm cân là duy trì trạng thái thâm hụt calo, tức là lượng calo tiêu hao lớn hơn lượng calo nạp vào. Chỉ có chế độ ăn giảm cân khoa học mới giúp đạt được trạng thái này một cách bền vững, trong khi các phương pháp hỗ trợ khác chỉ mang tính bổ trợ, không thể thay thế được vai trò của chế độ ăn trong quá trình giảm cân.

Một chế độ ăn giảm cân khoa học không chỉ đơn giản là cắt giảm lượng calo, mà quan trọng hơn là đảm bảo cung cấp đầy đủ dưỡng chất thiết yếu để cơ thể duy trì hoạt động tối ưu. Nếu chỉ giảm calo một cách cực đoan mà không cân nhắc thành phần dinh dưỡng, cơ thể có thể rơi vào trạng thái thiếu hụt năng lượng trầm trọng, làm chậm quá trình trao đổi chất và thậm chí gây mất cơ bắp, là điều không mong muốn khi giảm cân.

Cấu trúc dinh dưỡng hợp lý trong chế độ ăn giảm cân bao gồm:

• Protein: giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và xây dựng khối cơ, duy trì cảm giác no lâu và giúp tăng hiệu suất đốt mỡ. Các nguồn protein chất lượng cao như thịt nạc, cá, trứng, sữa, đậu và các loại hạt cần được ưu tiên trong thực đơn hàng ngày.
• Chất xơ: hỗ trợ tiêu hóa, kiểm soát cơn đói và ổn định đường huyết. Rau xanh, trái cây ít đường, các loại hạt và ngũ cốc nguyên cám là những nguồn chất xơ lý tưởng.
• Chất béo lành mạnh: không chỉ cung cấp năng lượng, chất béo tốt còn giúp cơ thể hấp thụ các vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) và duy trì chức năng nội tiết ổn định. Các nguồn chất béo tốt bao gồm dầu olive, quả bơ, cá béo và các loại hạt.
• Vi chất dinh dưỡng: vitamin và khoáng chất đóng vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất, hỗ trợ chức năng miễn dịch và điều hòa nội tiết. Một chế độ ăn đa dạng thực phẩm tự nhiên sẽ giúp đảm bảo đầy đủ vi chất cần thiết. Khi áp dụng các phương pháp giảm cân như sử dụng thuốc, thực phẩm chức năng hoặc bữa ăn thay thế mà không có chế độ ăn khoa học đi kèm thì khi ngưng sử dụng các phương pháp này, cân nặng sẽ nhanh chóng quay lại như ban đầu, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và sức khỏe của người thực hiện.

Tư vấn dinh dưỡng theo góc nhìn chuyên môn cho người thừa cân, béo phì tại MedFit

Bước 1: đo sinh hiệu và thành phần cơ thể

Chuyên gia dinh dưỡng sẽ đo sinh hiệu (huyết áp, nhịp tim…) và phân tích thành phần cơ mỡ bằng máy InBody, đồng thời khai thác chi tiết bệnh sử, mong muốn cụ thể về vóc dáng. Những thông tin này giúp cá nhân hóa phác đồ dinh dưỡng và vận động, đảm bảo phù hợp với lối sống và mục tiêu của khách hàng.

Bước 2: thăm khám và tư vấn phác đồ giảm cân

Bác sĩ Nội khoa và Bác sĩ Dinh dưỡng trực tiếp thăm khám, đánh giá tình trạng sức khỏe và xây dựng phác đồ giảm cân cá nhân hóa, đảm bảo an toàn và hiệu quả cho từng khách hàng.

Bước 3: xét nghiệm và tư vấn dinh dưỡng

Khách hàng được thực hiện các xét nghiệm cần thiết theo chỉ định của Bác sĩ. Chuyên gia dinh dưỡng khai thác bữa ăn 24 giờ điển hình, thói quen, phong cách và sở thích ăn uống cũng như đánh giá tần suất vận động của khách hàng.

Bước 4: xây dựng phác đồ dinh dưỡng cá nhân hóa

Dựa trên mục tiêu dinh dưỡng được Bác sĩ chỉ định, kết hợp với những thông tin chuyên gia dinh dưỡng đã khai thác trước đó, phác đồ dinh dưỡng và vận động sẽ được xây dựng sao cho phù hợp với tình trạng sức khỏe và mục tiêu kiểm soát cân nặng.

Bác sĩ Dinh dưỡng sẽ đưa ra nguyên tắc dinh dưỡng cá nhân hóa, thiết kế thực đơn cân đối, giảm calo hợp lý và hướng dẫn thay đổi thói quen ăn uống lành mạnh.

Bước 5: theo dõi và điều chỉnh kế hoạch dinh dưỡng

Sau khi áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học, khách hàng sẽ được theo dõi định kỳ 1 lần/tuần. Bác sĩ sẽ kiểm tra các chỉ số cơ thể, đánh giá mức độ tuân thủ phác đồ và điều chỉnh chế độ ăn nếu cần thiết nhằm đảm bảo quá trình kiểm soát cân nặng diễn ra an toàn và hiệu quả.

Chuyên gia dinh dưỡng đồng hành 24/7, hỗ trợ tư vấn, giải đáp thắc mắc và hướng dẫn khách hàng duy trì chế độ ăn uống đúng cách. Nhờ sự theo sát này, khách hàng có thể dễ dàng thích nghi với lối sống lành mạnh, hạn chế tăng cân trở lại sau khi đạt được cân nặng mong muốn, đồng thời nâng cao sức khỏe lâu dài.

Thừa cân, béo phì không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý rối loạn chuyển hóa như bệnh tim mạch, đái tháo đường típ 2 và rối loạn lipid máu. Việc kiểm soát cân nặng không chỉ đơn thuần là giảm số cân trên bàn cân mà còn là quá trình cải thiện sức khỏe tổng thể và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Giảm cân an toàn và hiệu quả không thể dựa vào các phương pháp cấp tốc mà cần có chiến lược dinh dưỡng khoa học, cá nhân hóa theo từng thể trạng. Một chế độ ăn uống cân bằng, kết hợp với lối sống lành mạnh và vận động hợp lý là nền tảng quan trọng để kiểm soát cân nặng một cách bền vững.

Tại MedFit, mỗi khách hàng đều được xây dựng phác đồ dinh dưỡng cá nhân hóa, phù hợp với thể trạng và mục tiêu giảm cân. Bác sĩ Dinh dưỡng sẽ thiết kế thực đơn khoa học, đảm bảo cân đối dưỡng chất và phù hợp với nhu cầu chuyển hóa của từng cá nhân, giúp duy trì thâm hụt calo an toàn mà vẫn đảm bảo sức khỏe. Trong suốt hành trình, chuyên gia dinh dưỡng theo dõi sát sao sự thay đổi của cơ thể, đánh giá mức độ tuân thủ và hướng dẫn điều chỉnh thói quen ăn uống nhằm tối ưu hiệu quả giảm cân. Nhờ sự đồng hành này, khách hàng không chỉ đạt được vóc dáng mong muốn mà còn duy trì cân nặng ổn định, tránh nguy cơ tăng cân trở lại. MedFit không chỉ giúp bạn giảm cân – chúng tôi đồng hành cùng bạn trên hành trình thay đổi lối sống, cải thiện sức khỏe một cách bền vững.

Tài liệu tham khảo

1. Thành NN, Tâm LN, Khiên VV. “Nhận xét đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng ở bệnh nhân béo phì được chỉ định đặt bóng dạ dày qua nội soi”. Journal of 108 – Clinical Medicine and Phamarcy. 2023;18(6). doi:10.52389/ydls.v18i6.2017
2. Hạnh TT. Tăng nguy cơ mắc 13 loại ung thư do béo phì. [online] Available at: http://dantri.com.vn/suc-khoe/tang-nguy-co-mac-13-loai-ung-thu-do-beo-phi-20211008154028580.htm?utm_source=chatgpt.com [Accessed 28 February 2025]