Cách giảm cân hiệu quả: phác đồ điều trị đa mô thức

Giảm cân hiệu quả không chỉ đơn thuần là việc giảm số đo trên cân mà còn là một quá trình toàn diện, liên quan đến sự thay đổi lối sống, chế độ ăn uống và hoạt động thể chất. Phác đồ điều trị đa mô thức với sự kết hợp nhiều phương pháp như dinh dưỡng hợp lý, tập luyện thể thao, can thiệp tâm lý và hỗ trợ y tế, đã được chứng minh là một cách tiếp cận hiệu quả trong việc quản lý cân nặng. Bài viết này sẽ khám phá những nguyên tắc cơ bản và chiến lược trong phác đồ điều trị đa mô thức nhằm giúp người đọc đạt được mục tiêu giảm cân bền vững và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Tổng quan

Hiểu đúng về “giảm cân” là bước đầu tiên để đạt được kết quả bền vững

“Giảm cân” đúng cách phải là “giảm béo”, giảm cân không chỉ dừng lại ở niềm vui khi thấy con số trên cân giảm mỗi khi bước lên. Mục tiêu quan trọng phải là loại bỏ mỡ thừa, tăng cường cơ bắp và nâng cao các chỉ số sức khỏe, giúp cảm thấy cơ thể mạnh mẽ và tràn đầy năng lượng mỗi ngày.

Xem thêm bài viết: Giảm cân, giảm mỡ và giảm béo: giống hay khác nhau?

Giảm cân không phải là chiến thắng trong một cuộc đua ngắn hạn mà là hành trình liên tục và diễn ra mỗi ngày. Những gì đạt được quá nhanh thường sẽ dễ mất nếu không có chiến lược duy trì một cách đúng đắn như câu nói “easy come, easy go”.

Nhiều người đã từng giảm cân rất dễ dàng không chỉ một lần mà là nhiều lần trước đây, để rồi những lần sau lại càng khó khăn hơn. Kết quả thường dẫn đến việc tăng cân nhiều hơn so với trước khi bắt đầu giảm cân. Đây là sai lầm nhiều người mắc phải khi cố gắng giảm cân thật nhanh nhưng lại không quan tâm đến việc duy trì thành quả mình đã đạt được.

Cơ thể của chúng ta có những cơ chế chuyển hóa đặc biệt để thích nghi lại với những gì nó phải chịu đựng. Nhịn ăn để giảm cân nhanh chóng sẽ giúp đạt được kết quả mong muốn bước đầu. Tuy nhiên, cơ thể sẽ ghi nhớ rằng đã từng bị bỏ đói. Khi bắt đầu ăn uống lại đầy đủ hơn, tận hưởng mỹ vị nhân gian cũng là lúc cơ thể sẽ tích trữ mỡ nhiều hơn để đề phòng những đợt “bỏ đói” tiếp theo và điều chỉnh chuyển hóa sao cho trong lần nhịn ăn kế tiếp, cơ thể sẽ mất ít cân nhất có thể. Đây là cơ chế tự nhiên giúp tổ tiên sống sót trong điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, nhưng sẽ gây rất nhiều khó khăn cho con người trong cuộc sống hiện đại.

Vì vậy, chọn một phương pháp giảm cân phù hợp với nhịp sống hàng ngày là điều rất quan trọng. Khi hiểu rõ cơ thể mình, chúng ta sẽ biết cách chăm sóc nó tốt hơn. Giảm cân không nên là một gánh nặng mà là một phần tự nhiên của cuộc sống, nơi chúng ta biết lắng nghe cơ thể và đưa ra những lựa chọn có lợi cho sức khỏe. Hãy yêu thương và tôn trọng cơ thể mình bằng cách chăm sóc nó một cách chu đáo và bền vững.

Cơ chế giảm cân

Nguyên tắc cơ bản của việc giảm cân là duy trì cân bằng năng lượng âm, tức là tiêu thụ ít calo hơn so với lượng calo cơ thể đốt cháy. Khi ở trạng thái này, cơ thể buộc phải sử dụng mỡ dự trữ để đáp ứng nhu cầu năng lượng hàng ngày, dẫn đến việc giảm mỡ và trọng lượng cơ thể.

Cân bằng năng lượng phản ánh mối quan hệ giữa lượng calo nạp vào và lượng calo tiêu thụ qua các hoạt động sống như hô hấp, tiêu hóa và vận động. Nếu nạp vào nhiều hơn nhu cầu, cơ thể sẽ tích trữ phần năng lượng dư thừa dưới dạng mỡ gây tăng cân. Ngược lại, tiêu thụ ít hơn nhu cầu sẽ buộc cơ thể đốt cháy mỡ để tạo năng lượng, từ đó giúp giảm cân.

Đạt được cân bằng năng lượng âm có thể thực hiện qua hai cách là giảm lượng calo tiêu thụ hoặc tăng cường vận động. Nghiên cứu đã chứng minh rằng duy trì trạng thái này là yếu tố then chốt trong quá trình giảm cân thành công và bền vững. Điều này không chỉ giúp giảm mỡ mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể, giảm nguy cơ mắc các bệnh như tim mạch và đái tháo đường típ 2.

Tóm lại, cân bằng năng lượng âm là nền tảng khoa học cho mọi chiến lược giảm cân hiệu quả. Các phương pháp giảm cân, từ thay đổi chế độ ăn uống đến tăng cường vận động và các can thiệp y khoa, đều nhằm mục tiêu tạo ra và duy trì sự cân bằng này.

Khái niệm giảm cân đa mô thức

Trong y học hiện đại, điều trị giảm cân ngày càng được tiếp cận theo hướng “đa mô thức” (multimodal treatment approach), tức là phối hợp nhiều phương pháp khác nhau để đạt được hiệu quả tối ưu. Thực tế cho thấy, việc điều trị béo phì rất phức tạp, nếu chỉ sử dụng một phương pháp đơn lẻ, kết quả thường không như mong đợi.

Hãy hình dung mô hình điều trị giảm cân đa mô thức như xây dựng một ngôi nhà vững chắc với ba yếu tố chính. Nền móng của ngôi nhà là việc thay đổi lối sống, bao gồm dinh dưỡng và vận động. Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất, giúp cơ thể thích ứng và duy trì những thay đổi tích cực. Tiếp đến, cột nhà đại diện cho các phương pháp điều trị không xâm lấn như liệu pháp tâm lý, thuốc uống, thuốc tiêm (GLP-1), công nghệ tăng cơ giảm mỡ giúp săn chắc cơ và tiêu hao mỡ. Cuối cùng, nóc nhà là các can thiệp ngoại khoa (bariatric surgery) ví dụ như phẫu thuật cắt bỏ một phần dạ dày hoặc nội soi đặt bóng dạ dày, được áp dụng khi các phương pháp khác không mang lại hiệu quả như mong đợi.

Cách tiếp cận này nhấn mạnh vai trò then chốt của dinh dưỡng và vận động. Chế độ dinh dưỡng khoa học kết hợp với kế hoạch vận động hợp lý là nền tảng để tối ưu hóa hiệu quả của các phương pháp điều trị khác. Bắt đầu ngay với các can thiệp xâm lấn mà bỏ qua bước nền tảng, giống như xây nhà từ nóc, dễ dẫn đến sụp đổ. Trong giảm cân cũng vậy, nếu chỉ tập trung vào các can thiệp y khoa mà không chú trọng điều chỉnh lối sống, trước sau gì cân nặng cũng sẽ quay lại như cũ.

Hướng dẫn điều trị giảm cân theo y học chứng cứ

Điều trị béo phì không phải là một bài toán đơn giản mà là một hành trình đầy thách thức, yêu cầu sự cá thể hóa và tuân thủ nghiêm ngặt theo các hướng dẫn từ các tổ chức y khoa uy tín.

Hướng dẫn điều trị béo phì theo AACE/ACE

Hướng dẫn điều trị béo phì năm 2016 được đưa ra bởi Hiệp hội Nội tiết Lâm sàng Hoa Kỳ (AACE) và Hiệp hội Nội tiết Hoa Kỳ (ACE), hai tổ chức uy tín hàng đầu trong lĩnh vực y khoa. Những tổ chức này luôn đi đầu trong việc cập nhật các phương pháp điều trị dựa trên y học chứng cứ, nhằm đảm bảo rằng bệnh nhân nhận được những phác đồ điều trị hiệu quả và an toàn nhất.

Điểm đặc sắc của hướng dẫn này là việc không chỉ dựa vào chỉ số BMI mà còn kết hợp các yếu tố lâm sàng, giúp đánh giá toàn diện hơn về tình trạng sức khỏe của mỗi người. Bệnh nhân được phân thành các giai đoạn từ giai đoạn 0 (không có biến chứng) đến giai đoạn 2 (có biến chứng nghiêm trọng), cho phép điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp với mức độ nghiêm trọng của bệnh:

• Giai đoạn 0: tập trung vào thay đổi lối sống với chế độ ăn uống và vận động hợp lý.
• Giai đoạn 1: có thể bổ sung thuốc hỗ trợ giảm cân nếu thay đổi lối sống không đủ hiệu quả.
• Giai đoạn 2: với những trường hợp có biến chứng nặng, cần kết hợp thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và cân nhắc phẫu thuật nếu BMI từ 35 trở lên.

Hướng dẫn này giúp đảm bảo rằng mỗi bệnh nhân nhận được sự chăm sóc cá thể hóa, phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của bản thân, giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và mang lại kết quả giảm cân bền vững.

Lộ trình chẩn đoán và điều trị béo phì dựa trên khung hướng dẫn AACE/ACE được trình bày trong bảng dưới đây:

Thay đổi lối sống

Trong điều trị béo phì theo y học chứng cứ, thay đổi lối sống là nền tảng cơ bản và thiết yếu. Việc giảm cân bền vững đòi hỏi một chế độ ăn uống lành mạnh, cắt giảm lượng calo và tăng cường hoạt động thể chất như aerobic và rèn luyện sức mạnh. Ngoài ra, giảm thời gian ngồi một chỗ và khuyến khích tham gia vào các hoạt động giải trí lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng.

Một điểm nổi bật trong các hướng dẫn hiện tại là sự nhấn mạnh vào việc theo dõi và điều chỉnh chế độ ăn uống và vận động theo từng cá nhân. Các can thiệp hành vi như đặt mục tiêu, tự theo dõi lượng thức ăn và hoạt động cùng với sự hỗ trợ từ các Bác sĩ Dinh dưỡng, Bác sĩ Nội tiết và chuyên gia dinh dưỡng, giúp tăng cường hiệu quả của quá trình điều trị. Những can thiệp này không chỉ được thực hiện trực tiếp mà còn có thể thông qua các hình thức từ xa, tạo điều kiện cho bệnh nhân tuân thủ và duy trì lối sống lành mạnh dễ dàng hơn. Các chương trình hỗ trợ chuyên sâu, kéo dài ít nhất 6 tháng với khoảng 14 buổi, được xem là phương pháp hiệu quả nhất trong việc giảm 5-10% trọng lượng cơ thể.

Dinh dưỡng và vận động không chỉ là yếu tố quan trọng mà còn là nền tảng bắt buộc trong bất kỳ chiến lược giảm cân nào, cả từ góc độ của bệnh nhân lẫn các trung tâm điều trị béo phì theo y học chứng cứ. Nếu ai đó nói rằng có thể giảm cân mà không cần tập luyện hay kiểm soát chế độ ăn uống, thì đó là một lời tuyên bố hoàn toàn không có cơ sở khoa học. Sự thật không thể thay đổi là chỉ có việc cắt giảm calo thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và tăng cường vận động mới có thể giúp giảm cân một cách bền vững và an toàn. Bỏ qua hai yếu tố này đồng nghĩa với việc tự đẩy bản thân vào nguy cơ thất bại và tiềm ẩn những rủi ro sức khỏe nghiêm trọng.

Điều trị với thuốc giảm cân (AOM)

Thuốc giảm cân AOM (anti-obesity medication) là một phần quan trọng trong điều trị béo phì theo các khuyến cáo từ AACE, ACE và Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (ACC). Những loại thuốc này được chỉ định khi việc thay đổi lối sống như điều chỉnh chế độ ăn uống và tăng cường vận động chưa mang lại kết quả mong đợi, đặc biệt đối với những bệnh nhân có BMI từ 27 trở lên kèm theo các biến chứng liên quan hoặc BMI từ 30 trở lên.

Hiện nay, có sáu loại thuốc giảm cân đã được FDA Hoa Kỳ phê duyệt, với các dòng thuốc liên tục được cải tiến từ năm 1999-2023. Nhóm thuốc GLP-1, bao gồm liraglutide, semaglutide và tirzepatide, đã chứng minh hiệu quả trong việc giảm cảm giác thèm ăn và tăng cảm giác no, hỗ trợ quá trình giảm cân hiệu quả hơn.

Sử dụng thuốc giảm cân cần phải có sự hướng dẫn của Bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả do mỗi loại thuốc có thể có những tác dụng phụ riêng. Quan trọng hơn, thuốc giảm cân chỉ là một phần của kế hoạch giảm cân đa mô thức, bao gồm cả việc thay đổi lối sống và tăng cường vận động, giúp đạt được kết quả giảm cân bền vững và cải thiện sức khỏe.

Công nghệ tăng cơ giảm mỡ

Đây không phải là những phương pháp giảm cân nhưng lại rất hữu ích khi kết hợp với các phương pháp khác, mang lại hiệu quả giảm cân bền vững.

Tăng cơ không chỉ giúp nâng cao sức mạnh và độ săn chắc của cơ bắp mà còn làm tăng chỉ số chuyển hóa cơ bản (BMR), giúp cơ thể đốt cháy năng lượng nhiều hơn ngay cả khi nghỉ ngơi, từ đó hỗ trợ giảm cân hiệu quả và duy trì cân nặng ổn định lâu dài. Hai công nghệ phổ biến hiện nay là EMS và HIFEM. Công nghệ EMS sử dụng các dòng điện nhẹ để kích thích cơ bắp co bóp tự nhiên, mô phỏng quá trình tập luyện mà không cần vận động, giúp cơ phát triển và săn chắc rõ rệt. Trong khi đó, HIFEM dùng từ trường cường độ cao để tạo ra các cơn co cơ mạnh mẽ, có khả năng gây ra hàng nghìn cơn co cơ sâu trong mỗi phiên điều trị, mang lại hiệu quả đồng thời vừa tăng cơ vừa đốt mỡ, đặc biệt phù hợp cho các vùng bụng, đùi và mông.

Giảm mỡ khu trú là giải pháp tập trung loại bỏ mỡ thừa ở những vùng khó giảm như bụng, eo và đùi. Các công nghệ không xâm lấn phổ biến trong giảm mỡ bao gồm quang đông hủy mỡ, sóng RF, laser hủy mỡ và HIFU.

Bên cạnh đó, hút mỡ là một lựa chọn xâm lấn, áp dụng cho các trường hợp có lượng mỡ lớn và cần loại bỏ ngay, tuy mang lại kết quả rõ rệt nhưng tiềm ẩn nguy cơ biến chứng và cần thời gian phục hồi lâu hơn so với các phương pháp khác.

Tâm lý liệu pháp

Hỗ trợ tâm lý đóng vai trò quan trọng trong quá trình giảm cân vì tâm lý ảnh hưởng trực tiếp đến động lực và cảm xúc của mỗi người. Khi tâm lý không ổn định, người giảm cân dễ cảm thấy chán nản, mất kiên nhẫn và từ bỏ mục tiêu giữa chừng. Ngược lại, với sự đồng hành và động viên phù hợp, họ sẽ duy trì được suy nghĩ tích cực, cảm thấy an tâm và đủ quyết tâm để vượt qua các giai đoạn khó khăn.

Hơn nữa, việc xây dựng một tâm lý vững vàng giúp người giảm cân phát triển các thói quen lành mạnh, thay vì chỉ cố gắng ép cân tạm thời. Điều này không chỉ giúp giảm cân bền vững mà còn tạo tiền đề cho lối sống khỏe mạnh lâu dài. Được hỗ trợ tâm lý đúng cách sẽ giúp khách hàng nhận ra rằng việc thay đổi cơ thể không chỉ là một hành trình vật lý mà còn là sự rèn luyện tinh thần. Sự khích lệ từ đội ngũ Bác sĩ và chuyên gia giúp họ cảm thấy không cô đơn và tự tin hơn, từ đó kiên trì hơn trong việc đạt được mục tiêu.

Điều trị bằng can thiệp ngoại khoa (bariatric surgery)

Can thiệp ngoại khoa (bariatric surgery) hay còn gọi là các phương pháp điều trị béo phì xâm lấn, đang ngày càng tiên tiến và hiệu quả hơn, mang đến nhiều lựa chọn cho người bệnh. Đối với những người mắc béo phì nghiêm trọng, phẫu thuật thu nhỏ dạ dày (cắt dạ dày kiểu ống tay áo) và phẫu thuật nối tắt dạ dày (Roux-en-Y) là những phương pháp phổ biến. Trong phẫu thuật thu nhỏ dạ dày, Bác sĩ sẽ cắt bỏ phần lớn dạ dày, chỉ để lại một phần nhỏ có hình ống, giúp giảm lượng thức ăn nạp vào. Phẫu thuật nối tắt dạ dày thì phức tạp hơn, Bác sĩ sẽ tạo ra một túi nhỏ từ dạ dày và nối trực tiếp với ruột non, giúp giảm hấp thu calo. Tuy nhiên, mặc dù đã có nhiều cải tiến, các phương pháp xâm lấn này vẫn được coi là lựa chọn cuối cùng trong điều trị béo phì do những tác hại tiềm ẩn đến sức khỏe như biến chứng sau phẫu thuật và rủi ro dài hạn.

Một cải tiến đáng chú ý trong điều trị béo phì xâm lấn là phương pháp nội soi đặt bóng dạ dày. Đây là một phương pháp xâm lấn nhưng không phẫu thuật, Bác sĩ sẽ đưa một quả bóng nhỏ vào dạ dày qua đường miệng, sau đó bơm phồng quả bóng để chiếm chỗ trong dạ dày, giúp bệnh nhân cảm thấy no lâu hơn và ăn ít hơn. Phương pháp này đã được FDA Hoa Kỳ phê duyệt vào năm 2015 và ngày càng được sử dụng rộng rãi cho những người có BMI từ 30-40 hoặc những ai chưa sẵn sàng cho phẫu thuật cắt dạ dày. Tuy nhiên, ngay cả với phương pháp này, điều trị xâm lấn vẫn cần được xem xét cẩn thận và chỉ thực hiện khi các phương pháp khác không đạt hiệu quả.

Trước khi thực hiện bất kỳ phương pháp xâm lấn nào, chế độ ăn uống đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong giai đoạn chuẩn bị trước thủ thuật. Bệnh nhân thường được khuyến nghị áp dụng chế độ ăn giảm calo hoặc thậm chí là chế độ ăn rất ít calo nhằm giảm mỡ quanh gan và thu nhỏ kích thước gan. Điều này không chỉ giúp quá trình phẫu thuật diễn ra thuận lợi hơn mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng trong và sau phẫu thuật. Thông thường, chế độ ăn giảm calo giới hạn lượng calo hàng ngày từ 800-1200kcal, còn chế độ ăn rất ít calo có thể giảm xuống dưới 800kcal mỗi ngày, nhưng luôn phải được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của Bác sĩ.

Sau khi can thiệp ngoại khoa, dinh dưỡng tiếp tục đóng vai trò quyết định trong việc hồi phục và duy trì kết quả giảm cân. Chế độ ăn uống sau phẫu thuật cần được thiết kế cẩn thận để đảm bảo cung cấp đủ protein, vitamin và khoáng chất cần thiết trong khi vẫn hỗ trợ quá trình giảm cân bền vững. Bệnh nhân cần tuân thủ chế độ ăn giàu protein, hạn chế thực phẩm khó tiêu và dễ gây khó chịu cho dạ dày sau phẫu thuật. Việc bổ sung vi chất dinh dưỡng như vitamin B12, vitamin D, calci và sắt là bắt buộc để ngăn ngừa các thiếu hụt do hạn chế hấp thu sau phẫu thuật. Chăm sóc dinh dưỡng sau phẫu thuật không chỉ giúp bệnh nhân đạt được kết quả giảm cân tốt nhất mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống, ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.

Cần lưu ý rằng các phương pháp xâm lấn như hút mỡ (quy trình loại bỏ mỡ thừa qua việc hút ra khỏi cơ thể) hay cắt mỡ bụng (phẫu thuật cắt bỏ phần mỡ và da thừa ở vùng bụng) chỉ được chỉ định với mục đích giảm mỡ từng vùng mà không được khuyến cáo trong điều trị thừa cân và béo phì. Những phương pháp này chỉ tác động đến lớp mỡ dưới da, không can thiệp vào nguyên nhân cốt lõi của béo phì như chuyển hóa hay thói quen ăn uống. Chính vì vậy, dù có thể mang lại kết quả giảm mỡ tạm thời, hút mỡ gần như không giúp giảm tổng cân nặng hay ngăn ngừa các biến chứng lâu dài của béo phì.

Xem thêm bài viết: Hút mỡ có giúp giảm cân không?

Giảm cân không phải là cuộc đua để làm giảm con số trên cân mà là hành trình dài hạn nhằm duy trì một cơ thể cân đối và sức khỏe vững chắc. Hành trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực xây dựng từ những thay đổi nhỏ nhưng đều đặn, tạo nên một cuộc sống khỏe mạnh và tự tin hơn. Như Aristotle đã nói: “Chúng ta là những gì chúng ta thường xuyên làm. Sự xuất sắc không phải là một hành động mà là một thói quen”. Giảm cân cũng thế, đó là việc duy trì những thói quen lành mạnh để mang lại kết quả bền vững.

Trong đó, thay đổi lối sống với chế độ dinh dưỡng hợp lý và vận động thường xuyên là nền tảng không thể thiếu cho mọi chiến lược giảm cân. Can thiệp ngoại khoa như phẫu thuật cắt dạ dày hay đặt bóng dạ dày chỉ nên áp dụng khi các phương pháp khác không hiệu quả. Đặc biệt, các thủ thuật như hút mỡ hay cắt mỡ bụng chỉ giảm mỡ cục bộ mà không giúp giảm tổng cân nặng và không phải là phương pháp giảm cân thực sự. Tại Phòng khám MedFit, chúng tôi cung cấp dịch vụ giảm cân đa mô thức, kết hợp tư vấn dinh dưỡng, kế hoạch vận động, điều trị nội khoa và các công nghệ tiên tiến giúp tăng cơ giảm mỡ, đảm bảo hiệu quả giảm cân bền vững, an toàn và không xâm lấn. Hãy đến MedFit để trải nghiệm liệu trình giảm cân tối ưu cho sức khỏe và vóc dáng của bạn!

Tài liệu tham khảo

1. Stehouwer C. “Treating Obesity: Lifestyle, New Options in Pharmacotherapy, and the Obesogenic Environment“. J Endocrinol Metab. Published online 2021. doi:10.14740/JEM.V11I2.737
2. “The Evidence for Semaglutide 2.4 mg in Obesity From a Managed Care Perspective“. The American Journal of Managed Care
3. Jensen MD, Ryan DH, et al. “2013 AHA/ACC/TOS Guideline for the Management of Overweight and Obesity in Adults“. J Am Coll Cardiol. 2014;63(25_Part_B):2985-3023. doi:10.1016/j.jacc.2013.11.004
4. Ma C. “A review of current guidelines for the treatment of obesity“. Am J Manag Care. 2022;28(15 Suppl). doi:10.37765/ajmc.2022.89292
5. Mechanick JI, Apovian C, et al. “Clinical practice guidelines for the perioperative nutrition, metabolic, and nonsurgical support of patients undergoing bariatric procedures – 2019 update: cosponsored by American Association of Clinical Endocrinologists/American College of Endocrinology, The Obesity Society, American Society for Metabolic & Bariatric Surgery, Obesity Medicine Association, and American Society of Anesthesiologists“. Surg Obes Relat Dis. 2020;16(2):175-247. doi:10.1016/j.soard.2019.10.025