Hormone nào ảnh hưởng đến cân nặng của bạn?

Bên cạnh chế độ ăn kém lành mạnh và lối sống thụ động, mối liên quan giữa hormone và béo phì cũng là một vấn đề đang được nghiên cứu. Béo phì làm thay đổi các hormone trong cơ thể và ngược lại, sự tăng hoặc giảm của một số hormone cũng dẫn đến béo phì. Có nhiều hormone dẫn đến béo phì, trong đó nổi bật có vai trò của insulin, leptin, hormone tăng trưởng, hormone sinh dục, cortisol, ghrelin và hormone tuyến giáp. Sự biến thiên nồng độ của các hormone này gây tích tụ mỡ do thay đổi quá trình chuyển hóa chất béo. Hiểu rõ được mối quan hệ giữa hormone và béo phì sẽ giúp chúng ta tìm được những giải pháp hiệu quả hơn, toàn diện hơn trong điều trị béo phì.

Hormone là gì?

Hormone là những chất được tiết ra từ các cơ quan nội tiết, đi theo máu đến các cơ quan khác và đóng vai trò quan trọng đến quá trình tăng trưởng, trao đổi chất và chức năng tình dục của cơ thể.

Trong cơ thể, một số hormone được tiết ra để tăng cường đốt cháy năng lượng, trong khi một số khác lại tăng dự trữ mỡ. Do đó, sự thay đổi mức độ hormone có thể dẫn đến béo phì, ngược lại, béo phì cũng làm thay đổi đến sự cân bằng hormone trong cơ thể.

Những hormone liên quan đến béo phì

Hormone hoạt động như các tín hiệu hóa học, truyền đạt thông tin giữa các tế bào và cơ quan để duy trì sự cân bằng và điều chỉnh các quá trình sinh học. Một số hormone, bao gồm insulin, leptin, hormone tăng trưởng, estrogen, cortisol, ghrelin và hormone tuyến giáp, đóng vai trò then chốt ảnh hưởng đến béo phì. Hiểu rõ về các hormone này giúp tiếp cận toàn diện với điều trị béo phì.

Insulin

Insulin được tiết ra từ tế bào beta của tuyến tụy, giúp chuyển hóa đường và chất béo. Sau bữa ăn, insulin giảm mức đường huyết bằng cách vận chuyển đường vào các mô như cơ và gan. Đồng thời, insulin thúc đẩy tổng hợp chất béo sau đó chuyển đến mô mỡ.

Ở người béo phì, tình trạng đề kháng insulin thường xảy ra. Dù nồng độ insulin có thể cao gấp 3-4 lần so với người bình thường, hormone này không thể đưa đường vào tế bào một cách hiệu quả. Kháng insulin là nguyên nhân chính dẫn đến đái tháo đường típ 2 và bệnh lý chuyển hóa. Sự gia tăng insulin làm tăng chất béo và sự gia tăng lượng chất béo làm tăng tình trạng đề kháng insulin.

Để khắc phục tình trạng đề kháng insulin, cần hạn chế tiêu thụ carbohydrate từ tinh bột và đường, đồng thời cần vận động thể lực để giảm mỡ. Đây là hai biện pháp quan trọng nhất để cải thiện tình trạng này.

Leptin

Leptin được tiết ra từ mô mỡ, được biết đến là hormone của sự no do có vai trò trong việc tạo cảm giác no và giảm sự thèm ăn.

Ở người béo phì, do lượng mỡ nhiều nên leptin được tiết ra nhiều hơn người bình thường. Sự đề kháng leptin đã được ghi nhận ở người béo phì. Do đó, dù có nồng độ leptin cao trong máu nhưng người béo phì vẫn không cảm thấy no và không giảm được sự thèm ăn. Khi giảm cân, nồng độ leptin cũng giảm nên làm tăng cảm giác đói và tăng thèm ăn. Chính vì vậy, việc duy trì cân nặng đã giảm càng trở nên khó khăn hơn.

Mặc dù cơ chế để cải thiện tình trạng đề kháng leptin vẫn chưa được hiểu rõ, một số giải pháp được nghiên cứu bao gồm hạn chế thức ăn được chế biến sẵn, ăn nhiều rau xanh, ăn đủ protein, tập thể dục và ngủ đủ giấc.

Hormone tăng trưởng (GH)

Hormone tăng trưởng là hormone của tuyến yên, có tác động lên quá trình chuyển hóa đường, protein và mỡ. Hormone tăng trưởng ức chế quá trình dự trữ chất béo, do đó, nồng độ hormone tăng trưởng giảm sẽ thúc đẩy quá trình tạo mỡ gây tăng cân.

Ở những người người béo phì, nồng độ hormone tăng trưởng giảm có thể do tình trạng đề kháng insulin, tăng nồng độ acid béo tự do và giảm tiết ghrelin. Người béo phì còn có tình trạng đề kháng hormone tăng trưởng, làm giảm đáp ứng của các mô với hormone này. Tuy nhiên, tình trạng này có thể cải thiện và phục hồi nếu giảm được cân nặng.

Hormone tăng trưởng đã được nghiên cứu để điều trị béo phì. Thuốc có tác dụng giảm khối lượng mỡ và tăng khối lượng cơ. Tuy nhiên, sự giảm khối lượng mỡ thường ít hơn so với can thiệp lối sống. Ngoài ra, liệu pháp này có thể gây ra tác dụng phụ như phù ngoại biên, đau khớp và tăng đường huyết. Do đó, điều trị béo phì bằng hormone tăng trưởng hiện chưa được chấp nhận.

Estrogen

Hai hormone sinh dục quan trọng nhất là estrogen và testosterone, estrogen có vai trò quan trọng trong hoạt động sinh dục ở nữ và phân bố mỡ trong cơ thể, testosterone là hormone sinh dục chủ yếu ở nam có vai trò trong phát triển cơ xương và chức năng sinh sản. Ngoài ra, testosterone cũng ảnh hưởng đến phân bố mỡ ở nữ.

Nồng độ estrogen giảm thấp ở giai đoạn mãn kinh thường dẫn đến tăng cân. Estrogen làm tích tụ mỡ ở vùng dưới cơ thể và tạo thân hình trái lê ở nữ giới. Ở giai đoạn sau mãn kinh, nồng độ estrogen giảm thấp dẫn đến tăng cân và thay đổi sự phân bố mô mỡ từ vùng mông đùi sang tích tụ ở vùng bụng. Mỡ tích tụ ở vùng bụng là yếu tố nguy cơ gây các bệnh lý rối loạn chuyển hóa.

Để cải thiện những ảnh hưởng của sự giảm estrogen lên cân nặng, cần kiểm soát trọng lượng cơ thể, thường xuyên tập thể dục, hạn chế ăn thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn và đồ ngọt. Những biện pháp này giúp tăng được nồng độ estrogen trong máu.

Cortisol

Cortisol là hormone được tiết ra bởi tuyến thượng thận. Cortisol đáp ứng với tình trạng stress của cơ thể do được phóng thích khi cơ thể cảm thấy căng thẳng. Ngoài ra, cortisol còn gây tăng đường huyết, có tác dụng kháng viêm, ức chế miễn dịch và tham gia vào quá trình chuyển hóa các chất.

Nồng độ cortisol trong máu thường cao hơn ở người béo phì do thường đối mặt với tình trạng stress liên tục làm tăng tiết cortisol.

Tăng cortisol có thể làm tăng nguy cơ béo phì, vì mức cortisol cao kéo dài dẫn đến tích tụ mỡ ở vùng bụng, làm gia tăng đề kháng insulin và tăng cảm giác thèm ăn. Những tác động này của cortisol góp phần làm tăng nguy cơ béo phì. Ngược lại, béo phì cũng làm tăng nồng độ cortisol, tạo thành một vòng xoắn bệnh lý.

Béo phì có thể là biểu hiện của tình trạng bệnh lý gây tăng cortisol trong máu kéo dài, điển hình nhất là trong hội chứng Cushing. Nếu một người béo phì có kiểu hình da mỏng, rậm lông, tích mỡ ở vùng trung tâm thì cần nghĩ đến hội chứng Cushing. Để chẩn đoán bệnh, cần có quá trình thăm khám kĩ lưỡng và thực hiện nhiều xét nghiệm kèm theo.

Cortisol là hormone đáp ứng với stress, do đó, để giảm ảnh hưởng của cortisol lên cân nặng, việc quan trọng nhất là loại bỏ bớt căng thẳng. Thiền, nghe nhạc, tập yoga và ngủ đủ giấc có thể giúp ích trong việc giảm thiểu áp lực trong cuộc sống. Ngoài ra, cần thăm khám với Bác sĩ và tầm soát các bệnh lý liên quan đến tăng cortisol quá mức để điều trị kịp thời.

Ghrelin

Ghrelin là hormone được sản xuất chủ yếu ở dạ dày và một lượng nhỏ được tiết từ não, ruột non và tuỵ. Khi dạ dày trống, ghrelin gửi tín hiệu cần nạp thêm thức ăn đến não. Ghrelin kích thích ăn nhiều và tăng cường dự trữ mỡ.

Người béo phì nhạy cảm với ghrelin hơn nên tăng cảm giác thèm ăn. Sau bữa ăn, mức ghrelin ở người béo phì giảm ít hơn người bình thường, nên người béo phì ít cảm giác no và sẽ ăn nhiều hơn.

Hormone tuyến giáp

Hormone tuyến giáp có vai trò tăng tiêu thụ năng lượng, tăng chuyển hóa glucid và tăng sử dụng lipid để tạo năng lượng cho cơ thể hoạt động. Vì vậy khi nồng độ hormone tuyến giáp quá nhiều sẽ gây giảm cân. Ngược lại, thiếu hụt hormone tuyến giáp dẫn đến tăng cân trong bệnh lý suy giáp.

Ở người béo phì, thường có sự tăng nhẹ hormone tuyến giáp, đây có thể là cơ chế bù trừ để tiêu hao năng lượng và ngăn tích tụ mỡ.

Việc giảm cân bằng cách sử dụng hormone tuyến giáp không được khuyến cáo do những tác dụng phụ như tăng nhịp tim và cường giáp do thuốc.

Cách nhận biết tình trạng tăng cân do bệnh lý liên quan đến hormone

Các triệu chứng gợi ý bệnh lý nội tiết: biểu hiện của các bệnh lý nội tiết rất đa dạng nên cần có sự thăm khám kĩ lưỡng của Bác sĩ nội tiết. Một số triệu chứng có thể gợi ý bệnh lý nội tiết bao gồm bướu cổ, da khô và lạnh, yếu cơ gốc chi (cơ đùi), mặt tròn như mặt trăng, vết rạn ở bụng màu tím, mụn và rậm lông, vô kinh ở nữ và bất lực ở nam, bất thường về thị lực và tiết nhiều sữa.

Yếu tố nguy cơ: một số bệnh lý nội tiết không dễ dàng phát hiện trên lâm sàng, nhưng tỷ lệ mắc bệnh có thể cao hơn ở một số nhóm đối tượng. Tình trạng béo phì ở nhóm đối tượng có nguy cơ cao này là chỉ dấu cho việc tầm soát các bệnh lý nội tiết tiềm ẩn, bao gồm người có thành viên trong gia đình có người mắc bệnh nội tiết, người có u tuyến yên hoặc u vùng hạ đồi, người sử dụng nhiều thuốc không rõ nguồn gốc và người có lối sống tĩnh tại, ít vận động.

Những nguy hiểm tiềm tàng nếu không điều trị kịp thời

Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng tăng cân do nội tiết có thể gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng cho sức khỏe, bao gồm:

• Đái tháo đường típ 2: tình trạng béo phì do nội tiết làm tăng đáng kể tỷ lệ mắc đái tháo đường. Đây là bệnh lý đặc trưng bởi tình trạng tăng nồng độ glucose trong máu. Bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng quan trọng như tổn thương thần kinh, bệnh về tim mạch, thận và mắt.

• Bệnh lý tim mạch: sự phối hợp giữa béo phì và mất cân bằng hormone làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim và các biến chứng tim mạch khác.

• Tăng mỡ máu: béo phì do nội tiết thường đi kèm với tình trạng tăng cholesterol máu, đặc biệt là cholesterol xấu (LDL cholesterol).

• Vô sinh: ở phụ nữ, béo phì do nội tiết có thể gây mất cân bằng giữa các hormone sinh dục, dẫn đến vô sinh hoặc tăng nguy cơ biến chứng khi mang thai.
• Hội chứng ngưng thở khi ngủ: sự tích tụ mỡ ở vùng cổ có thể tăng nguy cơ dẫn tới tình trạng ngưng thở khi ngủ. Hội chứng này có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, thiếu tỉnh táo vào ban ngày, rối loạn nhận thức và tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Mối liên hệ giữa hormone và cân nặng rất phức tạp, sự ảnh hưởng của các hormone có thể làm cho việc giảm cân và duy trì trọng lượng cơ thể lý tưởng trở nên khó khăn hơn. Bên cạnh các phương pháp giảm cân thông thường, việc xác định và điều trị các bệnh lý nội tiết có thể gây tăng cân cũng đóng vai trò quan trọng.

Tại MedFit, chúng tôi cung cấp các liệu trình giảm cân hiệu quả, kết hợp chặt chẽ với sự thăm khám và điều trị từ đội ngũ Bác sĩ Nội tiết và chuyên gia dinh dưỡng. Chúng tôi không chỉ giúp bạn giảm cân mà còn hỗ trợ bạn loại trừ các bệnh lý nội tiết tiềm ẩn, qua đó duy trì sức khỏe tổng thể.

Tài liệu tham khảo

1. Kris Gunnars. “Leptin and Leptin Resistance: Everything You Need to Know“. Healthline
2. Álvarez-Castro P, Sangiao-Alvarellos S, et al. “Función endocrina en la obesidad [Endocrine function in obesity]“. Endocrinol Nutr. 2011 Oct;58(8):422-32. Spanish. doi: 10.1016/j.endonu.2011.05.015. Epub 2011 Aug 6. PMID: 21824829
3. Jillian Kubala. “How Hormones Influence Your Weight: All You Need to Know“. Healthline
4. Ananya Mandal. “Obesity and Hormones“. News Medical Life Sciences
5. Cheung CK, Wu JC. “Role of ghrelin in the pathophysiology of gastrointestinal disease“. Gut Liver. 2013 Sep;7(5):505-12. doi: 10.5009/gnl.2013.7.5.505. Epub 2013 Aug 14. PMID: 24073306; PMCID: PMC3782663
6. Garin MC, Burns CM, et al. “Clinical review: The human experience with ghrelin administration“. J Clin Endocrinol Metab. 2013 May;98(5):1826-37. doi: 10.1210/jc.2012-4247. Epub 2013 Mar 26. PMID: 23533240; PMCID: PMC3644599
7. Pradhan G, Samson SL, Sun Y. “Ghrelin: much more than a hunger hormone“. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2013 Nov;16(6):619-24. doi: 10.1097/MCO.0b013e328365b9be. PMID: 24100676; PMCID: PMC4049314