Tuổi mãn kinh (menopause) là một giai đoạn trong cuộc đời người phụ nữ, đặc trưng bởi sự ngừng vĩnh viễn chu kỳ kinh nguyệt. Đây là độ tuổi diễn ra nhiều thay đổi sinh lý của cơ thể, những thay đổi đó khiến phụ nữ dễ tăng cân hơn, với tỷ lệ phụ nữ mãn kinh bị thừa cân – béo phì lên đến 39%. Hãy cùng MedFit tìm hiểu về nguyên nhân và cơ chế khiến phụ nữ mãn kinh dễ gặp phải tình trạng tăng cân, ảnh hưởng của việc tăng cân đối với sức khỏe và biện pháp phòng tránh qua bài viết sau đây.

MỤC LỤC NỘI DUNG
		
		Add a header to begin generating the table of contents

Tuổi mãn kinh là gì?

Phụ nữ thường bước vào giai đoạn mãn kinh trong khoảng 45-55 tuổi, với độ tuổi trung bình là 51. Tuy nhiên, thời gian ngừng kinh nguyệt có thể khác nhau tùy theo yếu tố cá nhân.

Phụ nữ được coi là bước vào giai đoạn mãn kinh khi không có kinh nguyệt trong 12 tháng liên tiếp, đây là dấu hiệu cho thấy buồng trứng đã ngừng hoạt động nội tiết. Sự thay đổi này là một phần của quá trình lão hóa sinh học tự nhiên, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh sức khỏe.

Nguyên nhân và cơ chế gây tăng cân ở tuổi mãn kinh

Các nhà khoa học thấy rằng quá trình lão hóa, sự sụt giảm nồng độ estrogen do buồng trứng ngừng hoạt động và lối sống ít vận động là những nguyên nhân dẫn đến tăng cân ở phụ nữ mãn kinh.

ở giai đoạn mãn kinh, nồng độ estrogen trong cơ thể giảm do buồng trứng ngừng hoạt động — Ở giai đoạn mãn kinh, nồng độ estrogen trong cơ thể giảm do buồng trứng ngừng hoạt động

Lão hóa

Khi con người già đi, nhiều thay đổi sinh học xảy ra, những thay đổi này ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan và các quá trình sinh lý dẫn đến các hoạt động chuyển hóa của cơ thể không còn hiệu quả. Một số thay đổi chính bao gồm:

Đề kháng insulin: một tình trạng liên quan chặt chẽ với quá trình lão hóa khi các tế bào cơ bắp và gan trở nên ít nhạy cảm với insulin. Đồng thời, chức năng của tế bào beta ở tụy, nơi tiết insulin, cũng suy giảm. Hậu quả là khả năng kiểm soát đường huyết kém hiệu quả, rối loạn lipid máu và tăng quá trình tổng hợp cũng như tích lũy mỡ thừa, dẫn đến nguy cơ mắc các bệnh chuyển hóa như đái tháo đường típ 2 và béo phì.

trong giai đoạn mãn kinh, các tế bào trở nên ít nhạy cảm với insulin hơn — Trong giai đoạn mãn kinh, các tế bào trở nên ít nhạy cảm với insulin hơn

Giảm khối lượng cơ bắp (sarcopenia): cơ bắp là nơi chuyển hóa năng lượng chính trong cơ thể, tình trạng mất cơ xảy ra nếu không hoạt động thể chất thường xuyên. Một nghiên cứu chỉ ra rằng sau độ tuổi 40, cứ 10 năm phụ nữ mất khoảng 17% khối lượng cơ kèm với suy giảm chức năng cơ bắp dẫn đến khả năng đốt cháy năng lượng giảm đáng kể.

sau 40 tuổi, cứ 10 năm phụ nữ mất khoảng 17% khối lượng cơ bắp — Sau 40 tuổi, cứ 10 năm phụ nữ mất khoảng 17% khối lượng cơ bắp

Giảm chức năng ty thể: ty thể là cơ quan diễn ra hoạt động trao đổi chất chính của tế bào, chức năng của ty thể giảm dần do tích lũy các đột biến trong DNA theo thời gian làm thay đổi cấu trúc ty thể dẫn đến giảm khả năng chuyển hóa năng lượng.
Tăng lượng mỡ nội tạng: các nghiên cứu cho thấy người lớn tuổi có xu hướng tích lũy mỡ nội tạng nhiều hơn. Mỡ nội tạng tiết ra nhiều cytokine gây viêm mạn tính hơn nhiều so với mỡ dưới da, là đặc trưng của béo phì.
Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột: hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh sản xuất các acid béo chuỗi ngắn (SCFAs) – là tín hiệu kích hoạt quá trình tiêu hao năng lượng của cơ thể, kích thích ruột tiết ra hormone peptide YY và GLP-1 giúp giảm cảm giác thèm ăn, qua đó đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát cân bằng năng lượng, lượng thức ăn nạp vào cơ thể và cảm giác no. Quá trình lão hóa gắn liền với những thay đổi trong chế độ ăn, việc sử dụng thuốc, hoạt động thể chất, sự suy yếu của hệ miễn dịch và hoạt động của hệ tiêu hóa, qua đó gián tiếp chi phối hệ vi sinh đường ruột theo hướng giảm vi khuẩn có lợi và tăng vi khuẩn gây viêm, góp phần vào tình trạng viêm mạn tính và rối loạn chuyển hóa.

Tóm lại, các thay đổi sinh lý do lão hóa làm giảm tiêu hao năng lượng hàng ngày, dẫn đến tích lũy mỡ và tăng cân, bất kể thời điểm mãn kinh đến sớm hay muộn.

Sụt giảm estrogen

sự thay đổi nồng độ hormone estrogen ở các độ tuổi ở nữ giới — Sự thay đổi nồng độ hormone estrogen ở các độ tuổi ở nữ giới

Hormone estrogen được tiết ra từ các tế bào nang trứng. Số lượng tế bào nang trứng có giới hạn, giảm dần theo tuổi và không còn đủ để duy trì estrogen khi phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh. Sự sụt giảm estrogen là đặc trưng của thời kỳ mãn kinh và ảnh hưởng đến cân nặng thông qua nhiều cơ chế:

Giảm chuyển hóa năng lượng: mỡ nâu là nơi đốt cháy mỡ để sản xuất năng lượng và sinh nhiệt cho cơ thể (mỡ nâu khác với mỡ trắng do tế bào mỡ nâu chứa nhiều ty thể). Thụ thể estrogen phân bố nhiều trong mô mỡ nâu, khi kích thích các thụ thể này sẽ tăng hoạt động chuyển hóa năng lượng tại đây. Ngoài ra, nhân bụng vùng hạ đồi – trung tâm điều hòa cân bằng năng lượng chính, khi được estrogen kích thích cũng sẽ gửi tín hiệu tăng chuyển hóa năng lượng của mỡ nâu.
Tăng cảm giác thèm ăn: neuropeptide Y (NPY) – chất dẫn truyền thần kinh và melanin-concentrating hormone (MCH) – một hormone nội tiết được tìm thấy ở vùng hạ đồi, có hoạt tính mạnh kích thích sự thèm ăn dẫn đến tăng hoạt động ăn uống. Estrogen hạn chế hoạt động của NPY và MCH, từ đó giảm cảm giác thèm ăn, nhu cầu ăn uống và lượng thức ăn nạp vào cơ thể. Ngoài ra, người ta thấy trong khoảng thời gian nồng độ estrogen tăng cao trong chu kỳ kinh nguyệt, thì hoạt động của ghrelin – một hormone tạo cảm giác thèm ăn được dạ dày tiết ra trước bữa ăn, sẽ yếu nhất làm giảm đáng kể lượng thức ăn được nạp vào cơ thể và ngược lại. Do đó, sự suy giảm nồng độ estrogen khiến cơ thể thèm ăn hơn.
Giảm tín hiệu no: leptin là một hormone quan trọng trong điều hòa quá trình dị hóa chất dinh dưỡng để tạo năng lượng và truyền tín hiệu đến não cho biết cơ thể đã no và giảm cảm giác thèm ăn. Nghiên cứu cho thấy estrogen làm tăng sự nhạy cảm của não đối với tín hiệu của leptin, từ đó giảm nhu cầu ăn uống và tăng tiêu hao năng lượng. Estrogen cũng tăng cường tín hiệu dẫn truyền của serotonin trong hệ thần kinh, giúp kiểm soát kích thước của bữa ăn, ngăn tình trạng ăn quá nhiều trong một bữa. Cholecystokinin là một hormone được tiết ra khi thức ăn đi đến ruột non, có tác dụng giảm tốc độ làm rỗng dạ dày và tăng nhu động ruột nên tạo cảm giác no. Estrogen làm tăng hiệu quả của cholecystokinin nhờ tăng khả năng dẫn truyền tín hiệu của hormone này về não qua dây thần kinh phế vị. Khi giảm estrogen, tín hiệu về cảm giác no cũng giảm theo.
Tăng tổng khối lượng mỡ: sụt giảm estrogen gây tăng tích lũy mỡ thừa. Bình thường, estrogen hạn chế tổng hợp acid béo và triglyceride thông qua giảm chức năng của enzyme lipoprotein lipase. Tác động này còn gián tiếp làm tăng quá trình ly giải và oxy hóa mỡ tạo năng lượng tại cơ. Estrogen còn có tác dụng như một chất chống viêm tự nhiên, ức chế mô mỡ tiết các chất gây viêm, bảo vệ phụ nữ khỏi tình trạng đề kháng insulin, thậm chí với chế độ ăn nhiều chất béo, duy trì khả năng hấp thu glucose tạo năng lượng ở cơ, từ đó ngăn cơ thể tích lũy mỡ thừa dẫn đến tăng cân.

Tóm lại, sự sụt giảm estrogen trong giai đoạn mãn kinh sẽ làm giảm mức tiêu hao năng lượng, tăng cảm giác thèm ăn, thúc đẩy đề kháng insulin dẫn đến tăng tổng hợp, tích lũy mỡ thừa và tăng cân.

Lối sống ít vận động

Nghiên cứu cho thấy phụ nữ mãn kinh có xu hướng sống tĩnh tại và ít vận động hơn so với các lứa tuổi khác, có đến 60% người trong nhóm lớn tuổi không có ý định vận động thể chất thường xuyên trong 6 tháng tới.

Nguyên nhân đến từ nhiều vấn đề như tình trạng loãng xương làm cho việc vận động khó khăn hơn, rối loạn giấc ngủ do triệu chứng rối loạn vận mạch (bốc hỏa và đổ mồ hôi vào ban đêm) do giảm estrogen dẫn đến cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng vào ban ngày, thay đổi về mặt tâm lý như dễ mắc rối loạn lo âu, trầm cảm hay bận rộn với công việc và gia đình.

Tác động của tăng cân ở tuổi mãn kinh đến với sức khỏe

Phụ nữ mãn kinh có cân nặng tăng quá mức có thể dẫn đến thừa cân – béo phì, làm tăng nguy cơ mắc nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như:

Bệnh lý tim mạch: phụ nữ mãn kinh kèm béo phì vùng bụng có thể có nguy cơ tử vong tăng gấp 4 lần do bệnh lý tim mạch, đặc biệt là xơ vữa động mạch. Phụ nữ có chu vi vòng cánh tay tăng lên trong giai đoạn mãn kinh có nguy cơ tăng huyết áp tâm thu hơn so với nhóm bình thường.
Đái tháo đường típ 2: tình trạng giảm tiết insulin kết hợp với đề kháng với insulin do lão hóa và do mô mỡ tiết ra các cytokine viêm, dẫn đến rối loạn dung nạp glucose làm tăng đường huyết. Đây là nguyên nhân bệnh sinh chính của đái tháo đường típ 2.
Rối loạn lipid máu: cũng rất phổ biến ở phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh, làm tăng LDL-C (cholesterol xấu), triglyceride và giảm HDL-C (cholesterol tốt), có liên quan chặt chẽ tới nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch.
Loãng xương: nguyên nhân gây loãng xương ở phụ nữ mãn kinh là do sự sụt giảm nồng độ estrogen và thừa cân – béo phì là kết cục dễ gãy xương. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ gãy xương đùi và đầu gối ở nhóm phụ nữ mãn kinh có thừa cân – béo phì cao hơn nhóm có cân nặng bình thường.
Suy giảm trí nhớ: nguy cơ mắc tất cả các dạng của chứng mất trí (bao gồm Alzheimer) liên quan đáng kể với tình trạng béo phì và sự gia tăng tỷ số eo – hông.
Ung thư: mô mỡ tiết ra estrone – là dạng yếu nhất trong ba dạng của estrogen. Tuy nhiên, sự tiếp xúc kéo dài với estrogen do mô mỡ tiết ra sau mãn kinh là yếu tố nguy cơ độc lập của ung thư vú, ung thư tử cung và ung thư nội mạc tử cung.

Nhận ngay voucher Miễn phí 100% áp dụng cho Module dinh dưỡng vận động

Voucher miễn phí module dinh dưỡng vận động

* Voucher chỉ áp dụng cho khách hàng thăm khám lần đầu tiên tại phòng khám MedFit

Các biện pháp kiểm soát cân nặng ở giai đoạn mãn kinh

Quản lý cân nặng ở tuổi mãn kinh là vô cùng quan trọng, được thực hiện dựa trên nguyên tắc đảm bảo cân bằng giữa năng lượng nạp vào và tiêu hao. Các biện pháp quản lý trọng lượng có thể kể đến bao gồm:

Chế độ ăn uống lành mạnh: việc kiểm soát chế độ ăn có vai trò rất quan trọng đối với hiệu quả giảm cân, được kết hợp với vận động thể chất đều đặn giúp giảm nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch, rối loạn lipid máu và đái tháo đường típ 2. Có rất nhiều sự lựa chọn cho chế độ ăn uống lành mạnh, nhưng nguyên tắc chung là đảm bảo năng lượng từ chất đạm là 20-25%, chất béo dưới 30% và tinh bột chiếm 40-50%. Lựa chọn nguồn cung cấp lipid tốt (cá, hạt, đậu, gia cầm) và nguồn tinh bột tốt (rau củ, hạt nguyên cám), ăn nhiều chất xơ và tránh ăn uống theo cảm xúc.

nguyên tắc chung là đảm bảo năng lượng từ chất đạm là 20-25%, chất béo dưới 30% và tinh bột chiếm 40-50% — Nguyên tắc chung là đảm bảo năng lượng từ chất đạm là 20-25%, chất béo dưới 30% và tinh bột chiếm 40-50%

Tập luyện thể chất: vận động thể lực với cường độ trung bình như đi bộ, bơi và đạp xe ít nhất 150 phút/tuần giúp duy trì cân nặng bình thường, giảm tổng khối lượng mỡ, giảm lượng mỡ vùng bụng và hạn chế mất cơ bắp. Kết hợp với các bài tập kháng lực 2-3 buổi/tuần giúp cải thiện sức khỏe hệ cơ xương và duy trì khối lượng cơ bắp. Tập luyện thường xuyên còn giúp giảm các triệu chứng rối loạn vận mạch và cải thiện giấc ngủ. Chế độ tập luyện nên được cá nhân hóa phù hợp với tình trạng thể chất và mục tiêu của mỗi người.

nên vận động ít nhất 150 phút/tuần để duy trì cân nặng bình thường, giảm mỡ và hạn chế mất cơ — Nên vận động ít nhất 150 phút/tuần để duy trì cân nặng bình thường, giảm mỡ và hạn chế mất cơ

Liệu pháp hành vi: đây là chiến lược nhằm cải thiện sự tuân thủ đối với chế độ ăn và tập luyện giảm cân, bao gồm tự theo dõi nhật ký ăn uống và vận động, đặt mục tiêu giảm cân, thực hiện hành vi ăn uống lành mạnh, thảo luận về hành vi ăn uống không thích hợp và kiểm soát ăn uống theo cảm xúc.

ghi chép nhật ký ăn uống và vận động — Ghi chép nhật ký ăn uống và vận động

Liệu pháp hormone thay thế: sử dụng estrogen tổng hợp đơn thuần hoặc kết hợp với progestin. Liệu pháp này có hiệu quả trong điều trị triệu chứng vận mạch, tăng cường sức khỏe xương và chức năng nhận thức. Tuy nhiên, đây vẫn chưa được chấp thuận là phương pháp giảm cân chính thức vì các kết quả nghiên cứu về hiệu quả giảm cân còn nhiều mâu thuẫn. Bác sĩ Phụ sản hoặc Bác sĩ Nội tiết có thể cân nhắc chỉ định liệu pháp hormone thay thế nếu các triệu chứng do mãn kinh gây khó khăn cho quá trình kiểm soát cân nặng.
Thuốc giảm cân: hiện nay có nhiều thuốc giảm cân đã được chấp thuận trong việc điều trị béo phì. Nhìn chung, việc điều trị bằng thuốc đa số mang lại hiệu quả giảm cân đáng kể. Tuy nhiên, để duy trì hiệu quả giảm cân nặng lâu dài, cần phải kết hợp với chế độ ăn hợp lý và tích cực vận động.

các thuốc đã được phê duyệt để giảm cân — Các thuốc đã được phê duyệt để giảm cân

Phẫu thuật cắt dạ dày: phụ nữ có chỉ số BMI từ 40 trở lên và có biến chứng sức khỏe có thể được chỉ định cắt dạ dày để giảm cân và cải thiện sức khỏe. Tuy nhiên, đây là một phương pháp xâm lấn, vì vậy cần được Bác sĩ đánh giá cẩn thận trước khi thực hiện.

thăm khám bác sĩ để được tư vấn và xây dựng phác đồ giảm cân phù hợp — Thăm khám Bác sĩ để được tư vấn và xây dựng phác đồ giảm cân phù hợp

ca lâm sàng giảm cân bằng phương pháp đa mô thức tại medfit (ca nữ) — Ca lâm sàng giảm cân tại MedFit

Tuổi mãn kinh là giai đoạn không thể tránh khỏi trong vòng đời. Phụ nữ mãn kinh dễ tăng cân hơn so với độ tuổi trước đó vì những thay đổi sinh lý trong cơ thể và tình trạng thừa cân – béo phì ở độ tuổi này làm tăng đáng kể nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Do đó, việc nâng cao nhận thức về mức độ tăng cân rất quan trọng. Việc kiểm soát cân nặng thông qua xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, vận động thể chất đều đặn là biện pháp nền tảng giúp duy trì sức khỏe tổng thể.

Nếu tăng cân quá nhiều hoặc gặp vấn đề trong kiểm soát cân nặng, hãy gặp Bác sĩ để được tư vấn về chế độ ăn uống và vận động phù hợp, can thiệp bằng liệu pháp hormone hoặc điều trị bằng thuốc giảm cân và phẫu thuật giảm cân trong trường hợp cần thiết. Với sự chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực giảm cân đa mô thức, Phòng khám MedFit luôn sẵn sàng hỗ trợ trong hành trình chăm sóc sức khỏe và cân bằng cơ thể.