Tất cả những gì cần biết về dấu gai đen ở người béo phì

Dấu gai đen, thường gặp ở những người béo phì và có tình trạng đề kháng insulin, đặc trưng bởi các nếp da có màu nâu nhạt đến đen sạm và vùng da dày lên tại các nếp gấp sau gáy, khuỷu tay và đầu gối. Tình trạng này có thể cảnh báo nguy cơ cao về các vấn đề sức khỏe liên quan đến kháng insulin và bệnh đái tháo đường típ 2. Bài viết dưới đây sẽ làm rõ về tình trạng dấu gai đen ở người béo phì cùng những ảnh hưởng tiềm tàng đối với sức khỏe.

Tổng quan về béo phì

Béo phì là gì?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), béo phì là một bệnh lý mạn tính phức tạp với sự tích tụ chất béo quá mức và có thể làm suy giảm sức khỏe. Béo phì có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như đái tháo đường típ 2, bệnh lý tim mạch và một số bệnh ung thư, tác động đến sức khỏe sinh sản và hệ cơ xương khớp.

Tiêu chuẩn xác định béo phì

Chỉ số BMI thường được sử dụng để đánh giá mức độ thừa cân và béo phì. Đây là chỉ số phản ánh cân nặng theo chiều cao của một người, được tính bằng cách lấy cân nặng (kg) chia cho bình phương chiều cao (m²).

Đối với cộng đồng châu Á, người trưởng thành từ 20 tuổi trở lên có chỉ số BMI được đánh giá dựa trên thang phân loại theo Hiệp hội đái tháo đường châu Á (IDI & WPRO 2000) như sau:

Chỉ số BMI	Tình trạng
< 18,5	Thiếu cân
18,5-22,9	Bình thường
23-24,9	Thừa cân
25-29,9	Béo phì độ I
30-34,9	Béo phì độ II
≥ 35	Béo phì độ III

Dấu gai đen là gì?

Dấu gai đen (Acanthosis nigrican) là một tình trạng da đặc trưng bởi các vùng da tối màu, dày và mịn như nhung ở các nếp gấp và nếp nhăn trên cơ thể. Các vùng da này thường xuất hiện ở cổ, nách, bẹn và đôi khi trên mặt hoặc các vùng khác. Tình trạng này không phải là bệnh truyền nhiễm nhưng có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Dấu gai đen có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn. Những người thừa cân hoặc béo phì, cũng như những người thuộc nhóm dân tộc gốc Mỹ, châu Phi hoặc Tây Ban Nha có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Ngoài ra, nguy cơ mắc bệnh cũng tăng lên nếu trong gia đình có người bị dấu gai đen.

Triệu chứng của dấu gai đen

Dấu gai đen tập trung tại các nếp gấp da chủ yếu ở các vị trí là nách, gáy, háng, khuỷu tay, đầu gối, các khớp ngón tay hoặc vùng sinh dục nữ.

Dấu gai đen có các đặc điểm như sau:

• Vùng da xuất hiện vệt màu nâu nhạt sau đó đậm dần thành màu đen sạm.
• Bề mặt mịn như nhung và tiến triển dày hơn so với vùng da xung quanh.
• Đôi khi có thể gây ngứa và có mùi hôi.

Bệnh lý dấu gai đen thường có diễn tiến chậm, phải qua nhiều tháng hoặc nhiều năm mới biểu hiện ra bên ngoài. Những đặc điểm của dấu gai đen thường không được chú ý đến hoặc bị nhầm lẫn là vết dơ ở các nếp da, đặc biệt khi mới xuất hiện.

Nguyên nhân gây nên tình trạng dấu gai đen

Một số nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng dấu gai đen bao gồm:

• Liên quan đến béo phì: đây là nguyên nhân thường gặp nhất và có thể xuất hiện ở tất cả độ tuổi, chủ yếu ở những trẻ lớn và người trưởng thành. Biểu hiện dấu gai đen ở người béo phì phụ thuộc vào cân nặng, dấu gai đen giảm dần khi cân nặng giảm xuống.
• Thuốc: thuốc uống tránh thai và thuốc kháng viêm có chứa corticoid như prednisone.
• Bệnh lý rối loạn chức năng nội tiết: đái tháo đường, hội chứng buồng trứng đa nang, bệnh lý tuyến giáp, rối loạn chức năng tuyến thượng thận và các bệnh lý tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống, xơ cứng da và viêm tuyến giáp Hashimoto.
• Bệnh lý ác tính: tình trạng dấu gai đen, mặc dù có thể xảy ra, nhưng rất hiếm gặp ở bệnh nhân mắc các bệnh lý ác tính. Trong các bệnh lý ác tính, dấu gai đen thường gặp nhất là ở bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến dạ dày, chiếm tỷ lệ 55-61%. Các loại ung thư khác như ung thư tụy, ung thư buồng trứng và ung thư vú cũng có thể liên quan. Dấu gai đen do ung thư thường xuất hiện đột ngột và tiến triển nhanh chóng, chủ yếu ở những người trên 40 tuổi. Tình trạng này thường giảm khi khối u nguyên phát được điều trị hiệu quả. Nếu dấu gai đen tái phát, điều này có thể chỉ ra sự tái phát của ung thư hoặc sự di căn.

Mối liên quan giữa dấu gai đen với tình trạng kháng insulin và béo phì

Kháng insulin và béo phì là hai yếu tố quan trọng trong sự phát triển của dấu gai đen. Khoảng 50% bệnh nhân béo phì kháng insulin có biểu hiện dấu gai đen. Nghiên cứu cho thấy dấu gai đen xuất hiện ở 60% bệnh nhân béo phì và nồng độ insulin trong máu của họ có thể cao hơn tới 50% so với mức bình thường. Tăng nồng độ insulin liên quan mật thiết với sự phát triển của dấu gai đen, làm nổi bật mối liên hệ giữa béo phì, kháng insulin và bệnh này.

Insulin, một hormone do các tế bào beta của tụy tiết ra, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa tinh bột, chất béo và protein. Insulin cũng kích thích hoạt động của yếu tố tăng trưởng giống insulin, gây ảnh hưởng đến sự phát triển của các tế bào sừng da. Nghiên cứu cho thấy nồng độ insulin trong máu cao có thể dẫn đến sự phát triển của dấu gai đen. Cụ thể, một nghiên cứu đã chỉ ra rằng 70% bệnh nhân mắc dấu gai đen có nồng độ insulin huyết tương cao.

Kháng insulin xảy ra khi các tế bào trong cơ thể không phản ứng đúng cách với insulin, dẫn đến việc tụy phải sản xuất nhiều insulin hơn để duy trì mức đường huyết bình thường. Tình trạng này dẫn đến sự gia tăng nồng độ insulin trong máu, kích thích sự tăng sinh quá mức của các tế bào sừng da, từ đó gây ra dấu gai đen. Các nghiên cứu cho thấy 50% bệnh nhân béo phì có biểu hiện dấu gai đen cũng mắc tình trạng đề kháng insulin.

Cách chẩn đoán dấu gai đen do kháng insulin và béo phì

Chẩn đoán dấu gai đen, đặc biệt khi liên quan đến tình trạng kháng insulin và béo phì, thường bắt đầu bằng việc quan sát đặc điểm điển hình ở da. Bác sĩ sẽ kiểm tra các khu vực da bị ảnh hưởng như nách, gáy và các nếp gấp da để xác định các đặc điểm điển hình của dấu gai đen, bao gồm vết da sạm màu và dày sừng. Nếu tổn thương xuất hiện ở vùng da không điển hình cho dấu gai đen, sinh thiết da có thể được lựa chọn để phân biệt với các bệnh lý da khác.

Để xác định nguyên nhân gây nên bệnh lý dấu gai đen do tình trạng đề kháng insulin và béo phì, Bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm như xét nghiệm đường huyết lúc đói và xét nghiệm insulin lúc đói giúp đánh giá khả năng kháng insulin. Xét nghiệm dung nạp glucose và chỉ số HOMA-IR cũng có thể được sử dụng để cung cấp thông tin bổ sung về tình trạng kháng insulin.

Kết hợp các kết quả xét nghiệm với các triệu chứng lâm sàng giúp Bác sĩ chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây nên dấu gai đen và đánh giá mối liên hệ của bệnh lý này với béo phì.

Cách điều trị dấu gai đen do kháng insulin và béo phì

Việc điều trị dấu gai đen do tình trạng kháng insulin và béo phì thường yêu cầu một chiến lược toàn diện nhằm giảm thiểu các triệu chứng trên da và cải thiện sức khỏe:

• Giảm cân có thể giúp giảm các triệu chứng dấu gai đen. Nghiên cứu cho thấy giảm cân từ 5-10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện tình trạng kháng insulin và giảm sự xuất hiện của dấu gai đen. Phương pháp này bao gồm chế độ ăn uống cân bằng, tăng cường hoạt động thể chất và trong một số trường hợp, các phương pháp can thiệp như thuốc giảm cân hoặc phẫu thuật giảm cân có thể được cân nhắc.

• Metformin đã được chứng minh là hiệu quả trong việc cải thiện tình trạng kháng insulin và giảm triệu chứng dấu gai đen do làm giảm nồng độ insulin trong máu và cải thiện độ nhạy insulin.

• Các liệu pháp tại chỗ như kem chứa retinoid, acid alpha-hydroxy hoặc vitamin D có thể giúp làm giảm độ dày và sạm màu của da, đã được chứng minh về sự hiệu quả qua một số nghiên cứu.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ, đánh giá sự cải thiện của các triệu chứng và điều chỉnh kế hoạch điều trị dựa trên phản ứng của bệnh nhân là rất cần thiết để đạt hiệu quả tối ưu.

Cách phòng ngừa dấu gai đen do kháng insulin và béo phì

Để giảm nguy cơ dấu gai đen liên quan kháng insulin và béo phì, các biện pháp phòng ngừa sau đây có thể được áp dụng:

• Duy trì cân nặng hợp lý: giảm cân và duy trì trọng lượng cơ thể trong mức hợp lý giúp ngăn ngừa tình trạng kháng insulin.
• Tăng cường hoạt động thể chất: thực hiện các bài tập thể dục đều đặn giúp cải thiện khả năng sử dụng insulin của cơ thể và hỗ trợ kiểm soát cân nặng. Tập luyện ít nhất 150 phút/tuần có thể giúp giảm nguy cơ phát triển dấu gai đen.

• Ăn uống lành mạnh: chế độ ăn uống cân bằng với nhiều rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt giúp kiểm soát mức đường huyết và giảm tình trạng đề kháng insulin. Hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường và tinh bột là cách hiệu quả để phòng ngừa bệnh lý dấu gai đen.

• Theo dõi sức khỏe định kỳ: thường xuyên kiểm tra chỉ số BMI và mức đường huyết giúp phát hiện sớm các vấn đề liên quan đến kháng insulin và béo phì. Việc này cho phép can thiệp kịp thời và giảm nguy cơ phát triển dấu gai đen. Khi phát hiện bất thường về da, hãy thăm khám ngay với Bác sĩ để được tư vấn và điều trị sớm tình trạng này.

Dấu gai đen không chỉ là một biểu hiện da liễu mà còn là dấu hiệu cảnh báo quan trọng cho các vấn đề sức khỏe liên quan đến kháng insulin và béo phì. Việc duy trì cân nặng hợp lý, kiểm soát đường huyết và có lối sống lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ phát triển dấu gai đen, đồng thời cải thiện sức khỏe tổng thể. Nếu bạn gặp vấn đề về cân nặng, hãy đến MedFit để được tư vấn và hỗ trợ giải pháp chăm sóc phù hợp, giúp bạn kiểm soát sức khỏe một cách hiệu quả và an toàn. Liên hệ ngay với MedFit để bắt đầu hành trình chăm sóc sức khỏe toàn diện.

Tài liệu tham khảo

1. Brady MF, Rawla P. “Acanthosis nigricans“. [Updated 2023 Aug 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-
2. Phiske MM. “An approach to Acanthosis nigricans“. Indian Dermatol Online J. 2014 Jul;5(3):239-49. doi: 10.4103/2229-5178.137765. PMID: 25165638; PMCID: PMC4144206
3. Ng HY. “Acanthosis nigricans in obese adolescents: prevalence, impact, and management challenges“. Adolesc Health Med Ther. 2016 Dec 16;8:1-10. doi: 10.2147/AHMT.S103396. PMID: 28031729; PMCID: PMC5179206
4. “Acanthosis nigricans: Diagnosis and treatment“. American Academy of Dermatology Association
5. “Obesity and overweight“. World Health Organization
6. Anuurad E, Shiwaku K, et al. “The new BMI criteria for Asians by the regional office for the western pacific region of WHO are suitable for screening of overweight to prevent metabolic syndrome in elder Japanese workers“. J Occup Health. 2003 Nov;45(6):335-43. doi: 10.1539/joh.45.335. PMID: 14676412
7. “Insulin Resistance & Prediabetes“. NIH: National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases
8. Abraham C, Rozmus CL. “Is Acanthosis nigricans a reliable indicator for risk of type 2 diabetes in obese children and adolescents? A systematic review“. J Sch Nurs. 2012 Jun;28(3):195-205. doi: 10.1177/1059840511430952. Epub 2011 Dec 16. PMID: 22179051
9. Djalalinia S, Qorbani M, et al. “Health impacts of Obesity“. Pak J Med Sci. 2015 Jan-Feb;31(1):239-42. doi: 10.12669/pjms.311.7033. PMID: 25878654; PMCID: PMC4386197