Giảm cân cấp tốc: Lợi hay hại?

Giảm cân cấp tốc thường được hiểu là nỗ lực giảm nhiều kg cân nặng trong thời gian rất ngắn, thường chỉ vài ngày đến vài tuần. Đây là nhu cầu phổ biến ở những người cần cải thiện vóc dáng trước sự kiện quan trọng như chụp ảnh, cưới hỏi, đi du lịch… Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ bản chất của việc giảm cân quá nhanh – vốn chủ yếu là mất nước và khối cơ, thay vì giảm mỡ thật sự. Nếu không thực hiện đúng cách, việc giảm cân cấp tốc có thể gây ra nhiều hệ lụy về sức khỏe.

Giảm cân cấp tốc là gì?

Trong y văn, tốc độ giảm cân an toàn được khuyến nghị ở mức 0,5-1kg/tuần. Tuy nhiên, đánh vào tâm lý muốn giảm cân nhanh chóng và dễ dàng, nhiều quảng cáo đưa ra những tuyên bố như “giảm 7kg trong một tuần” hay “giảm cân cấp tốc”, khiến người đang nỗ lực kiểm soát cân nặng dễ rơi vào tình trạng hoang mang, khó phân biệt thật – giả.

Trên thực tế, thuật ngữ “giảm cân cấp tốc” không tồn tại trong các tài liệu y khoa chính thống nhưng theo cách hiểu thông thường, khái niệm này thường dùng để chỉ việc giảm hơn 1kg/tuần và kéo dài trong nhiều tuần liên tiếp.

Phần lớn các phương pháp giảm cân cấp tốc trên thị trường hiện nay rơi vào một trong các nhóm sau:

• Nhịn ăn khắc nghiệt (starvation diet): đây là kiểu ăn kiêng đúng như tên gọi – cắt giảm nghiêm ngặt lượng thực phẩm nạp vào cơ thể, thậm chí nhịn ăn hoàn toàn trong một số thời điểm. Một ví dụ nổi tiếng là chế độ “master cleanse” từng được ca sĩ Beyoncé áp dụng, chỉ uống nước pha chanh, siro cây phong và ớt cayenne. Các biến thể của kiểu ăn kiêng này đã xuất hiện từ thập niên 1950, thường đi kèm lời quảng cáo “thải độc” bằng phương pháp rửa ruột hoặc thụt tháo – nhưng không có bằng chứng khoa học xác thực.

• Chế độ ăn rất ít năng lượng (VLCD): khác với nhịn ăn khắc nghiệt, chế độ ăn rất ít năng lượng (very low-calorie diet – VLCD) là một phương pháp điều trị béo phì có cơ sở khoa học, thường được áp dụng trong môi trường y tế. VLCD cung cấp dưới 800kcal/ngày nhưng vẫn đảm bảo đủ protein và các vi chất thiết yếu, nhằm giúp người bệnh giảm cân nhanh trong thời gian ngắn mà không gây mất cơ nạc quá mức. Phương pháp này được áp dụng trong điều kiện giám sát y tế nghiêm ngặt, thường dùng trước khi phẫu thuật thu nhỏ dạ dày để điều trị béo phì và chỉ kéo dài tối đa 12 tuần.

• Viên uống và thực phẩm bổ sung giảm cân: có hàng chục loại sản phẩm được quảng cáo giúp giảm cân nhanh, thường tuyên bố ngăn hấp thu dưỡng chất, tăng trao đổi chất hoặc đốt mỡ. Tuy nhiên, hiệu quả và bản chất thật sự và độ an toàn của nhiều sản phẩm trong số này vẫn còn là dấu hỏi lớn.

• Kem bôi và các thiết bị hỗ trợ không rõ hiệu quả: thị trường giảm cân nhanh cũng không thiếu những lời quảng cáo khó tin, từ miếng dán, kem bôi cho đến thiết bị hỗ trợ. Nhiều sản phẩm cam kết thay thế hoàn toàn việc ăn kiêng và tập luyện. Một số loại kem được quảng bá có khả năng giảm mỡ tại chỗ khi bôi lên vùng bụng, đùi hoặc bắp tay. Tuy nhiên, Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ (FTC) đã cảnh báo rằng các tuyên bố như “giảm cân chỉ bằng miếng dán hoặc kem bôi” là sai sự thật và không có căn cứ khoa học.

Giảm cân cấp tốc có khả thi không?

Giảm cân đạt được một mốc cụ thể là nhu cầu phổ biến, đặc biệt khi chuẩn bị cho một sự kiện quan trọng như cưới hỏi, du lịch hoặc chụp ảnh. Trên thực tế, việc giảm cân cấp tốc là hoàn toàn khả thi với người khỏe mạnh, một chế độ ăn cắt giảm năng lượng nghiêm ngặt trong thời gian ngắn có thể giúp cải thiện tạm thời số cân nặng, miễn là vẫn đảm bảo bổ sung đủ protein, vitamin và khoáng chất. Tuy nhiên, chế độ ăn này cần được Bác sĩ và các chuyên gia dinh dưỡng cùng giám sát thực hiện để đảm bảo an toàn.

Một trong những phương pháp có bằng chứng khoa học là VLCD – chế độ ăn rất ít năng lượng. Dưới sự giám sát y khoa, VLCD có thể giúp giảm 15-25% trọng lượng cơ thể trong 12 tuần. Tuy nhiên, có tới 25-50% người không thể theo hết chương trình và phần lớn sẽ tăng cân trở lại nếu không có kế hoạch duy trì sau đó. Vì vậy, các chuyên gia thường khuyến nghị nên chọn phương pháp giảm cân bền vững – giảm chậm nhưng ổn định và an toàn hơn về lâu dài.

Đáng lưu ý, nhiều người tìm đến các sản phẩm không kê toa như trà giảm cân, viên uống hoặc thực phẩm chức năng như một cách giảm cân nhanh chóng. Tại Hoa Kỳ, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) không yêu cầu thực phẩm bổ sung phải được phê duyệt trước khi lưu hành, miễn là nhà sản xuất cam kết đảm bảo an toàn và tuân thủ quy định về ghi nhãn. Chính vì không cần kiểm chứng hiệu quả trước khi ra thị trường, nhiều sản phẩm dù quảng bá rầm rộ nhưng lại thiếu cơ sở khoa học rõ ràng và có thể tiềm ẩn rủi ro nếu sử dụng không đúng cách.

Dù giảm cân cấp tốc có thể mang lại kết quả tạm thời, phần lớn cân nặng sẽ quay trở lại nếu không đi kèm với sự thay đổi lối sống toàn diện. Điều quan trọng là cần hiểu rằng giảm cân hiệu quả không chỉ nằm ở con số trên bàn cân, mà là sự thay đổi bền vững trong hành vi ăn uống, vận động và chăm sóc sức khỏe lâu dài.

Nguy cơ khi giảm cân cấp tốc

Giảm cân cấp tốc thường đi kèm với việc cắt giảm năng lượng quá mức và mất cân bằng dinh dưỡng, từ đó tạo ra áp lực sinh lý đáng kể lên toàn bộ cơ thể. Khi quá trình này kéo dài hoặc không được kiểm soát, hàng loạt biến chứng có thể xảy ra.

Sỏi mật

Khi giảm cân quá nhanh (trên 1kg/tuần), gan có xu hướng tăng sản xuất cholesterol để huy động năng lượng từ mỡ dự trữ, làm nồng độ cholesterol trong dịch mật tăng cao. Nếu lượng muối mật không đủ để hòa tan, cholesterol dễ kết tinh và hình thành sỏi.

Đồng thời, việc nhịn ăn kéo dài hoặc ăn quá ít khiến túi mật không được kích thích co bóp thường xuyên, dẫn đến ứ đọng dịch mật, tạo môi trường thuận lợi cho sỏi mật phát triển.

Xem thêm bài viết: Nguy cơ sỏi mật khi giảm cân quá nhanh

Mất nước và rối loạn điện giải

Mất nước và rối loạn điện giải là hai nguy cơ phổ biến khi giảm cân quá nhanh, đặc biệt nếu sử dụng các loại thuốc giảm cân trôi nổi có chứa thành phần lợi tiểu. Các sản phẩm này khiến cơ thể bài tiết nước và muối khoáng nhiều hơn qua nước tiểu, tạo cảm giác sụt cân nhanh chóng nhưng thực chất chủ yếu là mất nước, không phải giảm mỡ. Hậu quả là thể tích tuần hoàn giảm, dễ gây chóng mặt, tụt huyết áp, mệt mỏi và suy nhược. Nếu không bù đủ nước và điện giải, chức năng thận có thể bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, việc mất quá nhiều natri, kali và magie – những khoáng chất cần thiết cho nhịp tim ổn định, dẫn truyền thần kinh và co cơ – có thể dẫn đến rối loạn điện giải nghiêm trọng, gây loạn nhịp, co giật, thậm chí ngưng tim nếu không được xử trí kịp thời.

Làm chậm quá trình trao đổi chất

Giảm cân cấp tốc bằng cách cắt giảm lượng calo đột ngột, có thể làm chậm quá trình trao đổi chất – tức là tốc độ cơ thể đốt cháy calo để tạo năng lượng. Phản ứng này, gọi là “thích nghi trao đổi chất”, là cơ chế tự nhiên nhằm bảo tồn năng lượng khi cơ thể nhận thấy nguồn cung bị thiếu hụt.

Một số nghiên cứu cho thấy, việc ăn quá ít calo có thể làm giảm tốc độ trao đổi chất tới 23%, khiến cơ thể đốt cháy ít calo hơn mỗi ngày. Hai nguyên nhân chính làm giảm trao đổi chất là mất khối cơ và giảm các hormone điều chỉnh sự trao đổi chất như hormone tuyến giáp. Sự suy giảm này có thể kéo dài ngay cả sau khi kết thúc quá trình ăn kiêng, làm cho việc giữ cân nặng sau khi giảm cân trở nên khó khăn.

Dễ tái tăng cân

Giảm cân chỉ là một nửa của quá trình, điều quan trọng là duy trì được cân nặng sau khi giảm. Hầu hết những người theo chế độ ăn kiêng, dù là giảm cân nhanh hay từ từ, đều tăng lại một nửa số cân đã giảm chỉ sau 1 năm. Tệ hơn nữa, gần như tất cả đều quay lại mức cân nặng cũ sau 3-5 năm.

Những người giảm cân từ từ thường có tỷ lệ duy trì cân nặng lâu dài cao hơn, vì cơ thể đã có thời gian để thích nghi với sự thay đổi và hình thành thói quen ăn uống và tập luyện lành mạnh.

Mất khối cơ

Khi giảm cân cấp tốc, không chỉ mỡ mà cả khối cơ cũng bị mất đi. Trong một nghiên cứu, nhóm người tuân thủ chế độ ăn rất ít calo (500kcal/ngày) trong 5 tuần đã mất hơn 6 lần lượng cơ bắp so với nhóm ăn ít calo (1250kcal/ngày) trong 12 tuần (8,8% so với 1,3%). Việc mất khối cơ không chỉ ảnh hưởng đến sức mạnh cơ bắp mà còn làm giảm tốc độ trao đổi chất, vì cơ bắp đốt cháy nhiều calo hơn so với mỡ.

Thiếu hụt dinh dưỡng

Chế độ ăn rất ít calo thường khó đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể, bao gồm các chất cần thiết như sắt, acid folic và vitamin B12. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe như rụng tóc, mệt mỏi, suy giảm hệ miễn dịch, giảm mật độ xương và các vấn đề tiêu hóa như táo bón hoặc tiêu chảy .

Táo bón

Là tình trạng thường gặp khi giảm cân quá nhanh, chủ yếu do chế độ ăn thiếu chất xơ từ rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên cám. Ngoài ra, việc ăn quá ít, đặc biệt là giảm đột ngột lượng calo và chất béo, khiến nhu động ruột hoạt động chậm lại, dẫn đến giảm tần suất đi tiêu, phân khô và khó đẩy ra ngoài. Tình trạng táo bón kéo dài không chỉ gây khó chịu mà còn ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột và quá trình hấp thu dinh dưỡng.

Rối loạn kinh nguyệt và rụng tóc

Thường xảy ra khi cơ thể bị thiếu năng lượng nghiêm trọng và rơi vào trạng thái “báo động” sinh tồn. Khi đó, não bộ sẽ ưu tiên bảo vệ các cơ quan sống còn như tim, gan, não và tạm thời ức chế các chức năng không thiết yếu, bao gồm hệ sinh sản và chu kỳ tóc.

Kết quả là chu kỳ kinh nguyệt trở nên thất thường hoặc ngừng hẳn, đồng thời tóc rụng nhiều hơn do nang tóc thiếu dưỡng chất và bị đẩy sớm vào pha nghỉ. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy cơ thể đang chịu áp lực chuyển hóa quá lớn.

Có nên giảm cân cấp tốc không?

Giảm cân cấp tốc chỉ nên được áp dụng khi có chỉ định rõ ràng và được theo dõi bởi nhân viên y tế, chẳng hạn như chuẩn bị cho cuộc thi, phẫu thuật thu nhỏ dạ dày, sự kiện quan trọng hoặc trong một số tình huống lâm sàng đặc biệt. Ngoài các trường hợp nêu trên, giảm cân nhanh không được khuyến khích vì khó duy trì kết quả lâu dài và tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe.

Đối với người thừa cân và béo phì, chiến lược hiệu quả và bền vững nhất vẫn là can thiệp lối sống toàn diện, kết hợp chế độ dinh dưỡng cá nhân hóa, vận động thể chất và theo dõi định kỳ để đảm bảo an toàn và ngăn ngừa tái tăng cân.

Vai trò của nhân viên y tế trong giảm cân cấp tốc

Giảm cân cấp tốc chỉ nên thực hiện khi có chỉ định chuyên môn và được theo dõi sát sao bởi đội ngũ nhân viên y tế, bao gồm Bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng và các cán bộ chuyên môn liên quan. Vai trò của họ không chỉ là đảm bảo tính an toàn và hiệu quả trong quá trình can thiệp mà còn giúp giảm thiểu các rủi ro sức khỏe có thể phát sinh.

Trước khi bắt đầu, nhân viên y tế sẽ tiến hành đánh giá toàn diện tình trạng sức khỏe, bao gồm các chỉ số như huyết áp, đường huyết, chức năng gan thận và nguy cơ chuyển hóa, từ đó xác định khả năng đáp ứng với chế độ giảm cân nhanh. Trong trường hợp cần sử dụng thuốc hỗ trợ giảm cân, việc kê toa phải do Bác sĩ chuyên khoa thực hiện và đi kèm sự theo dõi chặt chẽ để đánh giá tác dụng phụ cũng như đáp ứng điều trị.

Phác đồ sẽ được cá nhân hóa, kết hợp giữa chế độ ăn, luyện tập và, các biện pháp hỗ trợ y khoa khác như VLCD hoặc can thiệp chuyên sâu khi cần, nhằm đạt hiệu quả giảm cân bền vững và an toàn về chuyển hóa. Trong suốt quá trình, việc theo dõi định kỳ và điều chỉnh kịp thời giúp đảm bảo người bệnh đạt được mục tiêu giảm cân mà không gây tổn hại đến sức khỏe tổng thể.

Ngoài ra, nhân viên y tế còn hỗ trợ bổ sung vi chất thiết yếu, hướng dẫn duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh và xử trí các vấn đề thường gặp như mệt mỏi, táo bón, rối loạn kinh nguyệt hoặc rối loạn điện giải.

Không kém phần quan trọng, sự đồng hành về mặt tinh thần từ đội ngũ chuyên môn sẽ giúp người bệnh duy trì động lực, vượt qua áp lực và nâng cao khả năng tuân thủ – yếu tố then chốt để đạt được hiệu quả giảm cân bền vững và an toàn.

Mất cân quá nhanh nhưng không chủ ý: cần hết sức thận trọng

Mặc dù giảm cân cấp tốc là lựa chọn có chủ đích của nhiều người khi cần thay đổi vóc dáng trong thời gian ngắn, cũng cần lưu ý rằng có những trường hợp sụt cân xảy ra một cách bất thường, không nằm trong kế hoạch ăn kiêng hay thay đổi lối sống. Đây không còn là vấn đề về kiểm soát hình thể mà có thể là dấu hiệu cảnh báo cho các bệnh lý tiềm ẩn nghiêm trọng.

Trái ngược với giảm cân có kiểm soát và được theo dõi bởi nhân viên y tế, việc sụt cân không chủ ý đòi hỏi phải được nhận diện sớm và can thiệp kịp thời để tránh bỏ sót các nguyên nhân bệnh lý nền nguy hiểm. Dưới đây là một số tình trạng y khoa thường gặp có thể gây giảm cân nhanh chóng – những cảnh báo âm thầm nhưng không nên xem nhẹ:

• Ung thư: là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây giảm cân nhanh và rõ rệt, thường xảy ra ngay cả khi người bệnh không chủ ý ăn kiêng hay thay đổi lối sống. Cơ thể bị tiêu hao năng lượng liên tục do sự phát triển của khối u, rối loạn chuyển hóa và tình trạng viêm mạn tính. Các loại ung thư như ung thư tụy, dạ dày, phổi hay thực quản thường là thủ phạm chính. Giảm cân đi kèm với mệt mỏi, chán ăn, sốt nhẹ kéo dài và đôi khi đau tại vị trí tổn thương.
• Cường giáp (hyperthyroidism): gây sút cân nhanh chóng do sự tăng hoạt động chuyển hóa của cơ thể. Người bệnh thường cảm thấy nóng nảy, đổ mồ hôi nhiều, run tay, tim đập nhanh và hay hồi hộp. Mặc dù cảm giác thèm ăn có thể tăng lên, cân nặng vẫn tiếp tục giảm vì năng lượng tiêu hao vượt xa lượng nạp vào.
• Đái tháo đường: đặc biệt là típ 1 hoặc típ 2 chưa được điều trị có thể gây sụt cân nhanh chóng. Do thiếu hụt insulin, glucose không thể được sử dụng hiệu quả làm năng lượng, cơ thể phải phân giải mỡ và cơ để bù đắp. Triệu chứng thường gặp bao gồm ăn nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều và cảm giác mệt mỏi kéo dài. Trong một số trường hợp, giảm cân có thể là dấu hiệu đầu tiên khiến người bệnh đi khám và được chẩn đoán.
• Trầm cảm nặng (major depressive disorder): khi mắc trầm cảm nặng sẽ ảnh hưởng mạnh đến cảm giác thèm ăn và lối sống của người bệnh. Họ có thể không còn hứng thú với việc ăn uống, cảm thấy mệt mỏi, buồn bã kéo dài và mất ngủ. Tình trạng này dẫn đến giảm cân nhanh chóng, đôi khi đi kèm với suy nhược thể chất nghiêm trọng.
• HIV/AIDS: là bệnh lý gây suy giảm miễn dịch nghiêm trọng khi ở giai đoạn AIDS, làm tăng tiêu hao năng lượng, rối loạn chuyển hoá và gây chán ăn kéo dài. Giảm cân có thể xảy ra sớm trong diễn tiến bệnh hoặc rõ rệt hơn ở giai đoạn muộn với sự xuất hiện của các nhiễm trùng cơ hội. Bệnh nhân thường kèm theo sốt, tiêu chảy, nổi hạch và suy kiệt toàn thân – biểu hiện đặc trưng của hội chứng suy mòn do HIV.
• Lao: bệnh lao, đặc biệt là lao phổi, là bệnh nhiễm trùng mạn tính có thể gây giảm cân rõ rệt trong thời gian ngắn. Người bệnh thường ho kéo dài, có thể ho ra máu, sốt nhẹ về chiều, đổ mồ hôi ban đêm và mệt mỏi nhiều. Tình trạng viêm mạn tính cùng với chán ăn và suy dinh dưỡng khiến cân nặng giảm sút nhanh chóng, thậm chí là dấu hiệu đầu tiên khiến bệnh nhân tìm đến cơ sở y tế.

Giảm cân cấp tốc có thể mang lại kết quả tức thời nhưng đi kèm với đó là hàng loạt rủi ro tiềm ẩn nếu không được thực hiện đúng cách, từ mất cơ, rối loạn điện giải, suy giảm trao đổi chất đến rối loạn nội tiết và tái tăng cân – những tác động này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Chính vì vậy, giảm cân nhanh chỉ nên thực hiện khi có chỉ định y khoa rõ ràng và được giám sát bởi đội ngũ nhân viên y tế. Đặc biệt, nếu cân nặng sụt giảm nhanh mà không có chủ đích, đây có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng và cần được thăm khám kịp thời.

Với người thừa cân, béo phì hoặc đang đối mặt với các vấn đề sức khỏe liên quan, cách tiếp cận hiệu quả và bền vững nhất vẫn là can thiệp toàn diện về lối sống, kết hợp chế độ ăn uống cá nhân hóa, vận động phù hợp và theo dõi chuyên môn định kỳ. Tại MedFit, đội ngũ Bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng luôn đồng hành cùng bạn trong từng giai đoạn giảm cân – từ đánh giá thể trạng, xây dựng kế hoạch cá nhân hóa đến theo dõi tiến triển và phòng ngừa biến chứng. Nếu đang cân nhắc phương pháp giảm cân cấp tốc, hãy để MedFit hỗ trợ bạn đạt được mục tiêu một cách an toàn và khoa học nhất. Đăng ký tư vấn ngay hôm nay để bắt đầu hành trình thay đổi một cách thông minh và bền vững cùng MedFit.

Tài liệu tham khảo

1. Matthew Hoffman. How to Lose Weight Quickly. [online] Available at: Rapid Weight Loss: Is It Safe? Does It Work? [Accessed 29 April 2025]
2. Capizzi M, et al. “Increased risk of gallstone formation following rapid weight loss: A prospective study”. Obesity Surgery. 2011;21(8):1052-1058
3. Mayo Clinic. Unexplained weight loss. [online] Available at: Unexplained weight loss – Mayo Clinic [Accessed 29 April 2025]