Có nên dùng thuốc giảm thèm ăn để giảm cân không?

Kiểm soát cơn thèm ăn là một trong những thách thức lớn nhất khi giảm cân. Với những người gặp khó khăn do rối loạn hormone, yếu tố di truyền hoặc ăn uống theo cảm xúc, thuốc giảm cân theo cơ chế giảm thèm ăn có thể là giải pháp hỗ trợ hiệu quả. Hiện nay, nhiều loại thuốc đã được phê duyệt để điều trị béo phì, mỗi loại có cơ chế tác động khác nhau. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết, giúp bạn hiểu rõ hơn về cách hoạt động và hiệu quả, an toàn của từng loại thuốc giảm thèm ăn để kiểm soát cân nặng.

Thuốc giảm thèm ăn là gì?

Thuốc giảm cân ức chế thèm ăn (sau đây gọi là thuốc giảm thèm ăn) hoạt động bằng cách tác động lên hệ thần kinh trung ương hoặc hệ tiêu hóa để kiểm soát cảm giác đói và giảm lượng calo tiêu thụ. Một số thuốc tác động lên hệ thần kinh trung ương, làm giảm cảm giác thèm ăn qua việc ảnh hưởng đến các chất dẫn truyền thần kinh như norepinephrine, dopamine và serotonin. Trong khi đó, một số thuốc khác tác động lên hệ tiêu hóa, làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, giúp giảm cảm giác đói và duy trì sự no lâu hơn.

Khi đã quen với việc ăn nhiều trong thời gian dài, cơ thể sẽ phản ứng mạnh khi cắt giảm lượng thức ăn, khiến việc giảm cân trở nên khó khăn. Thuốc giảm thèm ăn giúp cơ thể thích nghi dần với chế độ ăn ít calo mà không gây cảm giác đói quá mức, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình giảm cân. Các nghiên cứu đã chứng minh những loại thuốc này giúp hình thành thói quen ăn uống lành mạnh. Tuy nhiên, thuốc không thể thay thế chế độ dinh dưỡng hợp lý. Nếu không duy trì thói quen tốt sau khi ngưng thuốc, cân nặng dễ tăng trở lại, ảnh hưởng đến hiệu quả duy trì cân nặng lâu dài.

Các loại thuốc giảm thèm ăn phổ biến

Thuốc kê đơn

Dưới đây là các thuốc giảm thèm ăn được FDA Hoa Kỳ phê duyệt và hiện vẫn đang được sử dụng trên lâm sàng:

Liraglutide (Saxenda)

Cơ chế hoạt động: liraglutide là một chất đồng vận thụ thể GLP-1 (glucagon-like peptide-1), hoạt động bằng cách mô phỏng hormone GLP-1 tự nhiên, giúp làm chậm quá trình tiêu hóa thức ăn, kéo dài cảm giác no và giảm cảm giác đói bằng cách tác động lên vùng hạ đồi của não bộ.

Hiệu quả giảm cân: trong một nghiên cứu kéo dài 56 tuần, bệnh nhân sử dụng liraglutide giảm trung bình 8-10% trọng lượng cơ thể khi kết hợp với chế độ ăn kiêng và tập luyện.

Tác dụng phụ: tác dụng phụ thường gặp của thuốc giảm cân bao gồm buồn nôn, nôn, tiêu chảy, táo bón và đầy hơi. Một số nghiên cứu cũng cho thấy nguy cơ tiềm tàng về ung thư tuyến giáp dạng tủy và viêm tụy, vì vậy việc sử dụng thuốc giảm cân cần được cân nhắc kỹ, đặc biệt đối với bệnh nhân có tiền sử ung thư tuyến giáp hoặc viêm tụy.

Semaglutide (Wegovy)

Cơ chế hoạt động: tương tự như liraglutide, semaglutide là một chất đồng vận thụ thể GLP-1 nhưng có thời gian tác dụng dài hơn, giúp kiểm soát cảm giác đói và kéo dài thời gian no.

Hiệu quả giảm cân: theo một nghiên cứu năm 2021, semaglutide giúp giảm trung bình 12,4% trọng lượng cơ thể sau 68 tuần sử dụng. FDA Hoa Kỳ đã phê duyệt semaglutide để sử dụng trong điều trị béo phì vào năm 2021, với chỉ định tương tự như liraglutide.

Tác dụng phụ: tương tự như liraglutide, bao gồm buồn nôn, nôn, tiêu chảy và táo bón. Một số trường hợp có thể gặp phải viêm tụy hoặc tăng nguy cơ ung thư tuyến giáp dạng tủy.

Tirzepatide (Zepbound)

Cơ chế hoạt động: tirzepatide là một chất chủ vận kép của thụ thể GLP-1 và GIP (glucose-dependent insulinotropic polypeptide), giúp kiểm soát đường huyết, làm chậm tiêu hóa thức ăn và giảm cảm giác thèm ăn.

Hiệu quả giảm cân: trong một thử nghiệm lâm sàng, bệnh nhân sử dụng tirzepatide giảm trung bình 20,9% trọng lượng cơ thể sau 72 tuần. Thuốc được FDA Hoa Kỳ phê duyệt vào năm 2023 cho điều trị béo phì.

Tác dụng phụ:

• Tác dụng phụ phổ biến nhất là các vấn đề tiêu hóa như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, táo bón và đau bụng.
• Thuốc có thể gây hạ đường huyết, đặc biệt khi dùng chung với insulin hoặc các thuốc kích thích tiết insulin – vì vậy cần tránh kết hợp này.
• Tirzepatide cũng có thể gây sỏi mật nên cần theo dõi chức năng gan mật trong quá trình điều trị.
• Không nên dùng thuốc cho người có tiền sử cá nhân hoặc gia đình mắc ung thư tuyến giáp thể tủy (MTC) hoặc hội chứng MEN2.
• Bệnh nhân có tiền sử viêm tụy hoặc bệnh võng mạc đái tháo đường không tăng sinh cần được theo dõi chặt chẽ vì chưa có đủ dữ liệu về độ an toàn.
• Ngoài ra, Zepbound không nên được kê cho người có ý định tự tử, tiền sử tự tử hoặc đang có các dấu hiệu rối loạn tâm thần liên quan đến hành vi tự sát.

Phentermine – topiramate (Qsymia)

Cơ chế hoạt động: là sự kết hợp của phentermine – một chất kích thích thần kinh trung ương giảm cảm giác đói – và topiramate – một thuốc chống động kinh giúp điều chỉnh hoạt động của não bộ và giảm ăn uống theo cảm xúc.

Hiệu quả giảm cân: sau 56 tuần sử dụng, bệnh nhân có thể giảm 8-10% trọng lượng cơ thể khi kết hợp với chế độ ăn kiêng và tập luyện. Thuốc được chỉ định cho bệnh nhân có BMI ≥ 30kg/m² hoặc ≥ 27kg/m² kèm theo bệnh đồng mắc liên quan đến béo phì như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn chuyển hoá hay gan nhiễm mỡ.

Tác dụng phụ: gây mất ngủ, tăng nhịp tim, cao huyết áp, lo âu và trầm cảm. Phụ nữ có khả năng mang thai cần sử dụng biện pháp tránh thai do nguy cơ gây dị tật bẩm sinh.

Naltrexone – bupropion (Contrave)

Cơ chế hoạt động: naltrexone là một chất đối kháng opioid, giúp kiểm soát cảm giác thèm ăn, trong khi bupropion là một chất điều chỉnh dopamine, giúp giảm hành vi ăn uống theo cảm xúc.

Hiệu quả giảm cân: sau 56 tuần sử dụng, bệnh nhân có thể giảm trung bình 5-8% trọng lượng cơ thể. Thuốc được chỉ định cho bệnh nhân có BMI ≥ 30kg/m² hoặc ≥ 27kg/m² kèm theo bệnh đồng mắc như tăng huyết áp, đái tháo đường típ 2 hoặc rối loạn lipid máu.

Tác dụng phụ: có thể gây mất ngủ, lo lắng, kích động, tăng huyết áp nhẹ và tăng nguy cơ co giật ở bệnh nhân có tiền sử động kinh.

Xem thêm bài viết: Các thuốc giảm cân được FDA Hoa Kỳ phê duyệt: an toàn và hiệu quả

Thực phẩm chức năng và thuốc không kê đơn

Bên cạnh các thuốc kê đơn, thực phẩm chức năng và thuốc không kê đơn cũng được sử dụng rộng rãi để kiểm soát cảm giác thèm ăn. Những sản phẩm này thường chứa các thành phần tự nhiên có tác động đến quá trình tiêu hóa, điều hòa hormone no hoặc ảnh hưởng đến cách cơ thể hấp thu dinh dưỡng.

Chất xơ hòa tan: glucomannan, Psyllium husk

Cơ chế: chất xơ hòa tan có khả năng hấp thụ nước, tạo thành gel trong dạ dày, giúp làm chậm tốc độ tiêu hóa và kéo dài cảm giác no. Nhờ đó, lượng calo tiêu thụ trong bữa ăn có thể giảm xuống, góp phần hỗ trợ giảm cân.

Hiệu quả giảm cân: một số nghiên cứu cho thấy việc bổ sung chất xơ hòa tan như glucomannan có thể giúp giảm từ 0,5-1,5kg trong vài tuần khi kết hợp với chế độ ăn kiêng hợp lý.

Tác dụng phụ: nếu không uống đủ nước, chất xơ có thể gây táo bón, đầy hơi hoặc khó tiêu.

Chiết xuất thực vật: Garcinia cambogia

Cơ chế: chứa hydroxycitric acid (HCA), ức chế enzyme ATP-citrate lyase, kiểm soát cơn thèm ăn bằng cách tăng serotonin trong não và giảm tổng hợp lipid.

Hiệu quả giảm cân: các nghiên cứu cho kết quả không đồng nhất, mức giảm trung bình từ 0,5-1,2kg trong 8-12 tuần.

Tác dụng phụ: có thể gây đau đầu, buồn nôn, rối loạn tiêu hóa và nguy cơ tổn thương gan khi dùng liều cao.

Chiết xuất thực vật: Griffonia simplicifolia

Cơ chế: chứa 5-hydroxytryptophan được sử dụng chủ yếu để hỗ trợ cân bằng serotonin, giúp kiểm soát cảm giác thèm ăn, cải thiện tâm trạng và hỗ trợ giấc ngủ.

Hiệu quả giảm cân: có thể giúp giảm trung bình 1-2kg trong 4-8 tuần khi kết hợp với chế độ ăn kiêng.

Tác dụng phụ: có thể gây buồn nôn, chóng mặt, ảnh hưởng đến tâm trạng nếu dùng quá liều hoặc kéo dài.

Chiết xuất hạt cà phê xanh

Cơ chế: chứa acid chlorogenic, giảm hấp thu carbohydrate, điều chỉnh đường huyết, hỗ trợ giảm cảm giác thèm ăn.

Hiệu quả giảm cân: một số nghiên cứu cho thấy giúp giảm từ 1-3kg trong 8-12 tuần.

Tác dụng phụ: có thể gây kích thích hệ thần kinh, tăng nhịp tim, gây mất ngủ khi sử dụng với liều cao.

Protein và acid amin: whey protein, casein

Cơ chế: tăng mức độ hormone GLP-1 và PYY, giúp kéo dài cảm giác no, hạn chế cơn thèm ăn và duy trì khối lượng cơ.

Hiệu quả giảm cân: khi kết hợp với chế độ ăn giảm calo và tập luyện, whey protein có thể giúp giảm từ 1-4kg trong 12 tuần.

Tác dụng phụ: có thể gây đầy hơi, chướng bụng ở những người không dung nạp lactose.

Plenity (oral superabsorbent hydrogel)

Cơ chế: plenity là một hydrogel siêu hấp thụ, hoạt động cơ học thay vì tác động lên hệ thần kinh. Khi uống trước bữa ăn, plenity hấp thụ nước, nở ra trong dạ dày, tạo cảm giác no và giảm lượng calo tiêu thụ. Sau đó, hydrogel phân hủy và được đào thải qua phân. Đây là sản phẩm vật tư y tế tiêu hao đã được FDA Hoa Kỳ công nhận trong chỉ định giảm cân.

Hiệu quả giảm cân: plenity được chỉ định cho người có BMI từ 25-40kg/m² kết hợp chế độ ăn và tập luyện. Nghiên cứu GLOW kéo dài 24 tuần cho thấy người dùng plenity giảm trung bình 6,4% trọng lượng cơ thể so với 4,4% ở nhóm giả dược.

Tác dụng phụ: do không hấp thu vào máu, Plenity ít gây tác dụng phụ toàn thân. Tác dụng phụ phổ biến gồm đầy hơi, táo bón, đau bụng nhẹ. Chống chỉ định với người có bệnh lý đường tiêu hóa như loét dạ dày, Crohn hoặc phẫu thuật tiêu hóa trước đó.

Có nên sử dụng thuốc giảm thèm ăn lâu dài?

Việc sử dụng thuốc giảm thèm ăn lâu dài cần có sự giám sát y khoa chặt chẽ. Một số thuốc như naltrexone – bupropion, liraglutide, semaglutide, phentermine – topiramate và tirzepatide đã được chấp thuận sử dụng lâu dài để kiểm soát cân nặng, miễn là người dùng đạt được hiệu quả giảm cân và không gặp tác dụng phụ nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu sau một thời gian nhất định mà cân nặng không giảm đáng kể, việc tiếp tục dùng thuốc có thể không mang lại lợi ích và cần được xem xét lại.

Thời gian sử dụng các thuốc giảm thèm ăn được khuyến cáo như sau:

• Liraglutide: có thể dùng lâu dài nhưng nên ngừng sau 2 năm nếu đã giảm trên 5% trọng lượng cơ thể.
• Semaglutide: hiện chỉ khuyến cáo dùng tối đa 2 năm do chưa có đủ bằng chứng về hiệu quả dài hạn.
• Tirzepatide: dữ liệu lâm sàng mới có trong 72 tuần, chưa có hướng dẫn về thời gian sử dụng dài hơn.
• Phentermine – topiramate: sau 12 tuần dùng liều 7,5mg/46mg, nếu không giảm ít nhất 3% trọng lượng cơ thể thì có thể tăng liều. Nếu sau 12 tuần dùng ở liều tối đa 15mg/92mg vẫn không giảm 5% cân nặng, cần ngừng thuốc bằng cách giảm liều từ từ.
• Naltrexone – bupropion: chưa có hướng dẫn cụ thể về thời gian tối ưu, tiếp tục hay ngừng thuốc tùy vào hiệu quả điều trị và lợi ích dài hạn.

Sau khi ngưng sử dụng thuốc giảm thèm ăn, không ít trường hợp gặp phải tình trạng rebound – tức là tăng cân trở lại khi ngưng thuốc. Đây là một hiện tượng khá phổ biến và thường xảy ra trong vòng vài tháng đầu sau khi dừng thuốc. Nguyên nhân chủ yếu là do khi không còn tác động từ thuốc, cơ thể bắt đầu trở lại cơ chế sinh học tự nhiên như cảm giác đói tăng lên, tín hiệu no bị suy giảm, quá trình chuyển hóa có thể chậm lại và nhu cầu năng lượng của cơ thể có xu hướng giảm. Nếu người dùng không duy trì chế độ ăn uống và luyện tập hợp lý, cân nặng có thể nhanh chóng tăng trở lại, thậm chí vượt qua mức trước điều trị.

Hiệu ứng rebound cũng có liên quan đến việc phụ thuộc quá mức vào thuốc trong quá trình giảm cân mà chưa xây dựng được thói quen sống lành mạnh. Một số người cảm thấy khó kiểm soát khẩu phần ăn, thèm ăn liên tục hoặc ăn uống theo cảm xúc sau khi ngưng thuốc, đặc biệt nếu không có sự chuẩn bị tâm lý từ trước. Chính vì vậy, việc ngừng thuốc cần được lên kế hoạch kỹ lưỡng và thực hiện dưới sự giám sát của Bác sĩ.

Trong giai đoạn này, người điều trị cần được hỗ trợ về dinh dưỡng, tâm lý và hướng dẫn cụ thể về cách duy trì cân nặng ổn định. Một số chuyên gia có thể khuyến nghị giảm liều từ từ thay vì ngưng đột ngột để giúp cơ thể thích nghi dần, đồng thời kết hợp các chiến lược như điều chỉnh thực đơn, tăng cường vận động thể chất, theo dõi cân nặng định kỳ và hỗ trợ hành vi nhằm hạn chế nguy cơ tăng cân trở lại.

Thuốc giảm thèm ăn có thể là một công cụ hỗ trợ trong quá trình giảm cân, đặc biệt đối với những người gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm giác đói và hành vi ăn uống theo cảm xúc. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc không thể thay thế hoàn toàn chế độ ăn uống khoa học và lối sống lành mạnh. Các loại thuốc này cần được sử dụng dưới sự giám sát của Bác sĩ để đảm bảo an toàn, hạn chế nguy cơ tác dụng phụ, phụ thuộc thuốc hoặc tăng cân trở lại khi ngừng sử dụng.

Ngoài ra, thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm thèm ăn có thể được xem là một lựa chọn bổ sung, nhưng hiệu quả thường không rõ ràng như thuốc kê đơn. Việc dựa vào thực phẩm chức năng mà không điều chỉnh chế độ ăn uống và vận động sẽ khó mang lại kết quả bền vững.

Tại MedFit, chúng tôi hướng đến một phương pháp kiểm soát cân nặng cá nhân hóa và bền vững, giúp bạn giảm cân an toàn mà không cần kiêng khem cực đoan hay phụ thuộc vào thuốc. Đội ngũ chuyên gia dinh dưỡng tại MedFit sẽ đánh giá toàn diện tình trạng sức khỏe, thói quen ăn uống và nhu cầu cá nhân, từ đó xây dựng một kế hoạch giảm cân tối ưu, đảm bảo đủ dinh dưỡng, giảm calo khoa học và dễ dàng duy trì lâu dài. Liên hệ ngay với MedFit để được tư vấn chuyên sâu về chế độ ăn uống, sử dụng thuốc hợp lý và xây dựng một lộ trình giảm cân hiệu quả, an toàn, phù hợp với chính bạn!

Tài liệu tham khảo

1. Quyết định số 2892/QĐ-BYT ngày 22 tháng 10 năm 2022 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì”
2. Bray GA, Kim KK, Wilding JPH. Obesity: A chronic relapsing progressive disease process. Diabetes Obes Metab. 2016;19(S2):4-8. doi:10.1111/dom.12760
3. Cangiano C, Ceci F, Cairella M, De Giglio SR, Mancino G, Laviano A. Effects of 5-hydroxytryptophan on eating behaviour and adherence to dietary prescriptions in obese adult subjects. Int J Obes Relat Metab Disord. 1992;16(10):733-739
4. Fleeman N, McLeod C, Bagust A, et al. The clinical effectiveness and cost-effectiveness of lorcaserin for the treatment of obesity: A systematic review and economic evaluation. Health Technol Assess. 2011;15(24):1-74. doi:10.3310/hta15240
5. Garvey WT, Mechanick JI, Brett EM, et al. Clinical efficacy of a novel superabsorbent hydrogel (Plenity) for weight management in adults with overweight and obesity: The GLOW randomized clinical trial. Obesity (Silver Spring). 2019;27(12):2056-2066. doi:10.1002/oby.22604
6. Gadde KM, Allison DB, Ryan DH, et al. Effects of low-dose, controlled-release, phentermine plus topiramate combination on weight and associated comorbidities in overweight and obese adults (CONQUER): A randomized, placebo-controlled, phase 3 trial. Lancet. 2011;377(9774):1341-1352. doi:10.1016/S0140-6736(11)60205-5
7. Greenway FL, Fujioka K, Plodkowski RA, et al. Effect of naltrexone plus bupropion on weight loss in overweight and obese adults (COR-I): A multicentre, randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 3 trial. Lancet. 2010;376(9741):595-605. doi:10.1016/S0140-6736(10)60888-4
8. Heck AM, Yanovski JA, Calis KA. Orlistat, a new lipase inhibitor for the management of obesity. Pharmacotherapy. 2000;20(3):270-279. doi:10.1592/phco.20.3.270.34890
9. Hendricks EJ, Sistrun SN, Rothstein M. Phentermine for weight loss: An analysis of safety and tolerance in 250,000 patients. Obesity (Silver Spring). 2014;22(3):526-531. doi:10.1002/oby.20626
10. Hursel R, Viechtbauer W, Westerterp-Plantenga MS. The effects of green tea on weight loss and weight maintenance: A meta-analysis. Int J Obes (Lond). 2011;35(9):1186-1196. doi:10.1038/ijo.2010.253
11. Keithley J, Swanson B. Glucomannan and obesity: A critical review. Altern Ther Health Med. 2005;11(6):30-34
12. Kim H, Caulfield LE, Rebholz CM. Healthy plant-based diets are associated with lower risk of all-cause mortality in US adults. J Nutr. 2019;149(4):610-618. doi:10.1093/jn/nxy282
13. Leidy HJ, Clifton PM, Astrup A, et al. The role of protein in weight loss and maintenance. Am J Clin Nutr. 2015;101(6):1320S-1329S. doi:10.3945/ajcn.114.084038
14. Marso SP, Daniels GH, Brown-Frandsen K, et al. Liraglutide and cardiovascular outcomes in type 2 diabetes. N Engl J Med. 2016;375(4):311-322. doi:10.1056/NEJMoa1603827
15. McElroy SL, Hudson JI, Mitchell JE, et al. Efficacy and safety of lisdexamfetamine for treatment of adults with moderate to severe binge-eating disorder: A randomized clinical trial. JAMA Psychiatry. 2015;72(3):235-246. doi:10.1001/jamapsychiatry.2014.2162
16. Onakpoya I, Terry R, Ernst E. The use of Garcinia cambogia extract (Hydroxycitric Acid) as a weight loss supplement: A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Obes. 2011;2011:509038. doi:10.1155/2011/509038
17. Pi-Sunyer X, Astrup A, Fujioka K, et al. A randomized, controlled trial of 3.0 mg of liraglutide in weight management. N Engl J Med. 2015;373(1):11-22. doi:10.1056/NEJMoa1411892
18. Rucker D, Padwal R, Li SK, Curioni C, Lau DC. Long term pharmacotherapy for obesity and overweight: Updated meta-analysis. BMJ. 2007;335(7631):1194-1199. doi:10.1136/bmj.39385.413113.BE
19. Smith SR, Prosser WA, Donahue DJ, et al. Lorcaserin (APD356), a selective 5-HT2C receptor agonist, reduces body weight in obese men and women. Obesity (Silver Spring). 2010;17(3):494-503. doi:10.1038/oby.2008.637