Thuốc thải mỡ là thuốc gì? Có thực sự giúp giảm cân?

Thuốc thải mỡ nghe có vẻ như một giải pháp thần kỳ giúp loại bỏ mỡ thừa nhanh chóng, nhưng thực tế thì sao? Những sản phẩm này thường được quảng cáo với công dụng “thần thánh”, giúp giảm mỡ nhanh mà không cần kiêng khem hay tập luyện. Tuy nhiên, liệu hiệu quả có thực sự như lời hứa hay chỉ là quảng cáo thu hút người dùng? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về thuốc thải mỡ, từ nguyên lý hoạt động đến những lưu ý khi sử dụng, để bạn có quyết định sáng suốt trong hành trình giảm cân và chăm sóc sức khỏe.

Quá trình chuyển hóa chất béo và mối liên quan đến béo phì

Sự phát triển của tình trạng béo phì có mối liên hệ chặt chẽ với quá trình chuyển hóa chất béo trong cơ thể. Khoảng 90% chất béo trong khẩu phần ăn hàng ngày là triglyceride hỗn hợp. Tuy nhiên, chất béo từ thực phẩm không thể được cơ thể sử dụng trực tiếp mà cần phải trải qua quá trình thủy phân để có thể hấp thu.

Trong cơ thể, quá trình tiêu hóa chất béo được thực hiện nhờ các enzyme gọi là lipase, gồm lipase ở lưỡi, dạ dày và tuyến tụy. Trong số này, lipase tuyến tụy là loại quan trọng nhất vì trực tiếp tham gia vào việc phân giải chất béo từ thực phẩm thành các thành phần nhỏ hơn, có thể hấp thu tại ruột non. Lipase ở dạ dày có vai trò hỗ trợ ban đầu, giúp khởi động quá trình phân giải, trong khi lipase ở lưỡi thường chỉ đóng vai trò đáng kể ở trẻ nhỏ, do hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện.

Khi cơ thể tiếp nhận thực phẩm chứa chất béo, các enzyme lipase sẽ dần dần “bẻ nhỏ” các phân tử triglyceride thành acid béo tự do và monoglyceride – hai dạng chất béo đơn giản có thể được ruột hấp thu. Lipase dạ dày chịu trách nhiệm phân giải khoảng 10-30% lượng chất béo, còn lipase tuyến tụy xử lý phần lớn còn lại, khoảng 50-70%. Sau khi được hấp thu, các acid béo tự do, cholesterol và monoglyceride sẽ kết hợp với acid mật để tạo thành các hạt chất béo nhỏ. Những hạt này sẽ đi qua thành ruột, sau đó được tổng hợp trở lại thành triglyceride và tích trữ dưới dạng mô mỡ để cung cấp năng lượng cho cơ thể khi cần.

Nghiên cứu của Kenny tại Hoa Kỳ cho thấy, chất béo trong thức ăn có thể kích thích cơ thể sản sinh các chất tương tự cần sa nội sinh. Từ góc độ tiến hóa, chất béo từng là nguồn thực phẩm quý hiếm và thiết yếu cho hoạt động tế bào, nên khi động vật phát hiện chất béo, não bộ sẽ gửi tín hiệu phản xạ kích thích sự sản sinh cannabinoid nội sinh, làm tăng cảm giác thèm ăn. Tuy nhiên, trong đời sống hiện đại, thức ăn giàu chất béo không còn hiếm nhưng cơ chế phản xạ này vẫn tồn tại, có thể dẫn đến nguy cơ béo phì.

Thuốc thải mỡ là thuốc gì?

Trong điều trị béo phì, các loại thuốc ức chế thường được phân thành hai nhóm chính. Nhóm đầu tiên có tác dụng giảm hấp thu chất béo hoặc carbohydrate, từ đó làm giảm lượng năng lượng được hấp thu vào cơ thể sau mỗi bữa ăn. Nhóm còn lại tác động đến cảm giác thèm ăn, giúp tăng cảm giác no và làm giảm tổng lượng thực phẩm nạp vào.

Trong đó, các chất ức chế enzyme lipase tuyến tụy và dạ dày, hay dân gian hay gọi là thuốc thải mỡ, hoạt động bằng cách ngăn cản quá trình phân giải các phân tử chất béo lớn, khiến lipid không được chuyển hóa thành dạng dễ hấp thu. Nhờ vậy, lượng mỡ đưa vào cơ thể giảm đi, đồng thời hạn chế tích tụ mô mỡ.

Các chất thải mỡ có nguồn gốc tự nhiên

Việc phát hiện các hoạt chất thực vật có khả năng ức chế enzyme lipase tuyến tụy đang là một trong những hướng nghiên cứu nổi bật trong quá trình phát triển thuốc hỗ trợ giảm cân. Tuy đã ghi nhận nhiều hợp chất tự nhiên có tác dụng ức chế enzyme này, nhưng cơ chế tác động cụ thể vẫn chưa được làm rõ. Do đó, các phương pháp kiểm tra hoạt tính enzyme trở thành công cụ không thể thiếu trong nghiên cứu hiện đại.

Trong nghiên cứu về trà ô long, 3 hoạt chất có khả năng ức chế lipase hiệu quả đã được xác định gồm EGCG, GCG và ECG, thông qua kỹ thuật kết hợp giữa hạt từ tính gắn enzyme lipase và hệ thống HPLC-MS. Kết quả phân tích cấu trúc cho thấy, nhóm galloyl đóng vai trò quan trọng trong việc giúp hợp chất liên kết với enzyme và gây ức chế hoạt động xúc tác.

Với các bài thuốc Đông y dạng sắc như Ngũ Linh Tán, Trạch Tả, Tiểu Hãm Hung và Tiểu Sài Hồ, tổng cộng 16 hợp chất tự nhiên đã được phát hiện có khả năng ức chế lipase. Trong đó, 2 hoạt chất đã được xác nhận hiệu quả thông qua thử nghiệm đánh giá chức năng enzyme.

Từ lá sen, 3 hợp chất được ghi nhận có hiệu quả ức chế tốt đối với enzyme lipase, cụ thể là 2 dạng glycoside của quercetin và 1 dạng glycoside của kaempferol, đều thể hiện khả năng tương tác với enzyme tại các vị trí hoạt tính, góp phần làm giảm hoạt động xúc tác.

Ngoài ra, nhiều nhóm hoạt chất tự nhiên khác cũng đang được nghiên cứu rộng rãi nhờ tiềm năng hỗ trợ kiểm soát cân nặng và chuyển hóa:

• Flavonoid: là thành phần chính trong nhiều loại dược liệu, có tác dụng chống oxy hóa, kháng viêm, giảm lipid máu. Nhiều flavonoid vừa ức chế lipase, vừa ức chế enzyme α-glucosidase, hỗ trợ kiểm soát đường huyết và phòng ngừa béo phì.
• Saponin: xuất hiện phổ biến trong các loài thực vật, cấu tạo từ phần sapogenin kết hợp với đường hoặc acid hữu cơ. Saponin có hoạt tính kháng khuẩn, chống viêm, chống ung thư và một số loại đã được xác định có khả năng ức chế lipase tuyến tụy.
• Terpenoid: là nhóm hợp chất tự nhiên chứa đơn vị isoprene, có mặt rộng rãi trong thảo dược. Một dẫn chất diterpenoid chiết xuất tinh khiết từ rễ cây thuộc họ hoa hồng đã cho thấy hiệu quả ức chế lipase tương đương với orlistat trong các nghiên cứu tiền lâm sàng.
• Alkaloid: là nhóm hợp chất hữu cơ có chứa nitrogen, thường có nhiều hoạt tính sinh học mạnh. Alkaloid từ lá sen đã được chứng minh có khả năng ức chế lipase tuyến tụy, trong khi chiết xuất từ ớt xanh (capsaicin) có thể kích thích chuyển hóa, sinh nhiệt, hạn chế tích tụ mỡ và hỗ trợ quá trình giảm cân.

Thuốc thải mỡ được chính thức phê duyệt để điều trị giảm cân

Orlistat hiện là thuốc ức chế lipase duy nhất được phê duyệt sử dụng trong lâm sàng để hỗ trợ giảm cân. Đây cũng là loại thuốc chống béo phì duy nhất không tác động lên hệ thần kinh trung ương và không đi vào máu, do đó có độ an toàn tương đối cao.

Lipstatin, một chất ức chế lipase tuyến tụy không hồi phục, được phát hiện lần đầu tiên từ vi khuẩn Streptomyces toxytricini bởi Ballinger. Sau đó, hãng dược Roche đã tiến hành hydro hóa lipstatin để tạo ra một dẫn xuất bền hơn – chính là orlistat, một dạng tetrahydro hóa của lipstatin.

Orlistat đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Hoa Kỳ phê duyệt làm thuốc điều trị béo phì vào năm 1997. Cơ chế tác động của orlistat là gắn kết cộng hóa trị vào gốc serine tại vị trí hoạt động của enzyme lipase, từ đó ức chế hoạt động của enzyme.

Ngoài khả năng ức chế hấp thu chất béo, orlistat còn giúp cải thiện nhẹ các chỉ số chuyển hóa như tổng cholesterol, LDL-C, huyết áp, đường huyết lúc đói và nồng độ insulin. Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy orlistat còn có hiệu quả hỗ trợ trong xơ gan, gan nhiễm mỡ, rối loạn chuyển hóa glucose, kháng insulin, tăng huyết áp và rối loạn lipid máu – những yếu tố nguy cơ cao của xơ vữa động mạch.

Liều dùng tiêu chuẩn là 120mg/lần và 3 lần/ngày, có thể ức chế khoảng 30% lượng chất béo hấp thu từ thức ăn, mang lại hiệu quả giảm cân rõ rệt. Trong các nghiên cứu hiện nay, hoạt tính ức chế lipase của orlistat thường được dùng làm mốc tham chiếu để đánh giá hiệu quả của các hoạt chất tổng hợp mới hoặc chiết xuất từ tự nhiên.

Tuy nhiên, orlistat không ảnh hưởng đến việc tiết hormone incretin hoặc cảm giác thèm ăn, mà hoạt động thông qua việc giảm hấp thu một số dưỡng chất tan trong chất béo. Điều này kéo theo nguy cơ thiếu hụt các vitamin tan trong dầu như A, D, E, K, nên người dùng cần bổ sung đa vitamin hàng ngày để duy trì nồng độ vitamin ổn định trong máu.

Ngoài ra, orlistat còn ảnh hưởng đến hấp thu các acid béo thiết yếu như arachidonic acid (ARA), eicosapentaenoic acid (EPA) và docosahexaenoic acid (DHA). Vì vậy, cần kết hợp với chế độ ăn đặc biệt hoặc bổ sung dầu cá để tránh thiếu hụt. Tuy nhiên, việc bổ sung DHA và EPA quá liều có thể gây tác dụng phụ như chóng mặt, buồn nôn, thậm chí đảo ngược tác dụng hạ huyết áp ban đầu, gây tăng huyết áp hoặc phản ứng viêm.

Tác dụng phụ thường gặp nhất của orlistat là rối loạn tiêu hóa, đặc biệt trong giai đoạn đầu sử dụng như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy, phân có dầu. Các triệu chứng này thường giảm dần theo thời gian nhưng cũng là yếu tố hạn chế mức độ tuân thủ và hiệu quả điều trị lâm sàng.

Hiện tại, tính an toàn và hiệu quả của orlistat trong việc duy trì giảm cân lâu dài, cũng như ảnh hưởng đến tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do béo phì, vẫn chưa được xác định đầy đủ. Do đó, những hạn chế nêu trên chính là những thách thức cần được giải quyết trong quá trình phát triển các thế hệ thuốc ức chế lipase tiếp theo.

Quảng cáo thuốc thải mỡ và sự thật

Trên thị trường hiện nay, không khó để bắt gặp những lời quảng cáo “mỹ miều” như “thải mỡ cấp tốc trong 7 ngày”, “đánh tan mỡ mà không cần ăn kiêng” hay “giảm 5-7kg chỉ với vài viên mỗi ngày”. Nhiều sản phẩm còn được gắn mác thảo dược, thiên nhiên, hàng nhập khẩu hoặc “công nghệ Nhật – Hàn – Mỹ” nhằm tạo cảm giác an toàn và hiệu quả cao. Tuy nhiên, hầu hết các quảng cáo kiểu này đang phóng đại công dụng hoặc đánh lừa tâm lý người muốn giảm cân nhanh, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe.

Thực tế, loại thuốc duy nhất có tác dụng “thải bớt chất béo” ra khỏi cơ thể qua đường tiêu hóa là thuốc chứa hoạt chất orlistat, đã được FDA Hoa Kỳ và Bộ Y tế Việt Nam cấp phép lưu hành trong điều trị béo phì với cơ chế tác động đã đề cập bên trên. Người sử dụng thường gặp tình trạng phân lỏng, nhiều dầu, khó kiểm soát đại tiện nếu ăn quá nhiều chất béo. Đây là cơ chế hoàn toàn khác với khái niệm “đốt cháy mỡ” hay “giải phóng mỡ nội tạng” thường thấy trong các quảng cáo thổi phồng.

Một số sản phẩm trên thị trường, nhất là hàng xách tay không rõ nguồn gốc, hàng quảng cáo tràn lan trên mạng xã hội, còn chứa các chất gây kích thích hệ thần kinh trung ương như sibutramine, phenolphthalein hoặc caffeine liều cao. Những hoạt chất này từng bị cảnh báo hoặc rút khỏi thị trường tại nhiều quốc gia vì có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp, mất ngủ, chóng mặt, buồn nôn, lo âu và suy nhược. Thậm chí, đã ghi nhận nhiều ca nhập viện do sử dụng sản phẩm giảm cân không rõ nguồn gốc gây rối loạn điện giải, suy gan hoặc co giật.

Vì vậy, trước khi quyết định sử dụng bất kỳ loại thuốc hay thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm cân, cần kiểm tra rõ nguồn gốc, thành phần, số đăng ký lưu hành và tuyệt đối không tự ý dùng theo lời truyền miệng hoặc quảng cáo trên mạng. Việc giảm mỡ an toàn và hiệu quả nên dựa trên phác đồ cá nhân hóa, có sự theo dõi của Bác sĩ chuyên khoa, kết hợp điều chỉnh chế độ ăn uống, tập luyện và lối sống lành mạnh.

Cách sử dụng thuốc thải mỡ an toàn

Trong số các thuốc hỗ trợ giảm cân hiện nay, orlistat là đại diện điển hình của nhóm ức chế hấp thu chất béo và thường được hiểu phổ biến là “thuốc thải mỡ”. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả và hạn chế tác dụng không mong muốn, cần sử dụng đúng cách theo hướng dẫn của Bác sĩ hoặc Dược sĩ chuyên môn.

Thuốc thường được dùng 3 lần/ngày, liều dùng thường gặp là 120mg/lần cùng với mỗi bữa ăn chính có chứa chất béo và mỗi ngày không vượt quá 360mg. Có thể uống ngay trong bữa ăn hoặc trong vòng 1 giờ sau khi ăn. Nếu bỏ bữa hoặc bữa ăn không có chất béo, có thể bỏ qua liều thuốc của bữa đó.

Cần tuân thủ đúng hướng dẫn ghi trên nhãn thuốc hoặc bao bì sản phẩm, không tự ý tăng liều, giảm liều hoặc dùng nhiều hơn số lần được chỉ định. Nếu có bất kỳ phần nào không rõ, nên hỏi lại Bác sĩ hoặc Dược sĩ để được giải thích rõ ràng.

Trong quá trình sử dụng, nên lưu ý một số điểm quan trọng:

• Uống đủ nước và duy trì vận động nhẹ hàng ngày để hỗ trợ tiêu hóa và chuyển hóa năng lượng tốt hơn.
• Bổ sung vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) và omega-3 cách xa thời điểm dùng thuốc ít nhất 2 giờ để tránh giảm hấp thu.
• Không dùng chung orlistat với các thuốc chống đông máu, cyclosporin, thuốc điều trị tuyến giáp hoặc thuốc trị động kinh mà không có chỉ định từ Bác sĩ, do có thể xảy ra tương tác thuốc.

Quan trọng nhất, orlistat không phải là “thuốc giảm cân cấp tốc” mà là hỗ trợ giảm cân trong khuôn khổ điều trị lâu dài, nên cần kết hợp với chế độ dinh dưỡng và vận động hợp lý. Người có các bệnh lý nền nên thận trọng khi dùng và nên được Bác sĩ theo dõi trong quá trình điều trị.

Các biện pháp khác giúp giảm mỡ hiệu quả

Dù thuốc thải mỡ (như orlistat) có thể hỗ trợ giảm hấp thu chất béo và góp phần kiểm soát cân nặng, nhưng nếu không kết hợp với chế độ dinh dưỡng hợp lý và lối sống vận động khoa học, hiệu quả đạt được thường chỉ mang tính tạm thời.

Để giảm mỡ bền vững và an toàn, cần cân nhắc áp dụng đồng thời các biện pháp sau:

• Duy trì chế độ ăn uống khoa học: ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám. Hạn chế chất béo bão hòa, đường tinh luyện và thức ăn chế biến sẵn. Tổng năng lượng đưa vào nên thấp hơn mức tiêu hao để tạo ra thâm hụt calo, từ đó hỗ trợ giảm mỡ.
• Tăng cường vận động thể chất: thực hiện các bài tập cardio như đi bộ nhanh, chạy bộ, đạp xe hoặc bơi lội ít nhất 150 phút/tuần. Có thể kết hợp thêm tập kháng lực để duy trì khối cơ và thúc đẩy chuyển hóa mỡ hiệu quả hơn.

• Ứng dụng công nghệ giảm mỡ không xâm lấn: HIFU, RF, cryolipolysis (quang đông huỷ mỡ) giúp loại bỏ mỡ thừa tại các vùng cụ thể trên cơ thể một cách an toàn, hiệu quả. Khi kết hợp những phương pháp hiện đại này với chế độ ăn uống khoa học và tập luyện phù hợp, quá trình giảm mỡ sẽ được đẩy nhanh, đồng thời vóc dáng được định hình rõ nét và săn chắc hơn.

Thuốc thải mỡ chỉ là một phần trong quá trình kiểm soát cân nặng và không thể thay thế chế độ ăn uống khoa học, vận động hợp lý và lộ trình điều trị cá nhân hóa. Để giảm mỡ an toàn và bền vững, nên lựa chọn giải pháp toàn diện dưới sự theo dõi của Bác sĩ.

Tại Phòng khám MedFit, quy trình giảm mỡ được xây dựng theo hướng cá nhân hóa, kết hợp giữa Bác sĩ chuyên khoa, chuyên gia dinh dưỡng và các công nghệ hiện đại đạt chuẩn FDA Hoa Kỳ như HIFU, Scizer Sonic, Contoura… Tùy vào tình trạng mỡ tích tụ, lối sống và mục tiêu cá nhân, đội ngũ Bác sĩ đa chuyên khoa sẽ thiết kế lộ trình phù hợp, giúp quá trình giảm mỡ diễn ra hiệu quả, an toàn và bền vững hơn. Đặt lịch tư vấn cùng Bác sĩ tại MedFit ngay hôm nay để bắt đầu hành trình giảm mỡ khoa học, hiệu quả và bền vững.

Tài liệu tham khảo

1. Liu TT, Liu XT, et al. Lipase Inhibitors for Obesity: A Review. Biomed Pharmacother. 2020;128:110314. doi:10.1016/j.biopha.2020.110314
2. Zhu YT, Ren XY, et al. Fast identification of lipase inhibitors in oolong tea by using lipase functionalised Fe3O4 magnetic nanoparticles coupled with UPLC-MS/MS. Food Chem. 2015;173:521-526. doi:10.1016/j.foodchem.2014.10.087
3. Xiao S, Yu R, et al. Rapid screening natural-origin lipase inhibitors from hypolipidemic decoctions by ultrafiltration combined with liquid chromatography-mass spectrometry. J Pharm Biomed Anal. 2015;104:67-74. doi:10.1016/j.jpba.2014.11.022
4. Tao Y, Zhang Y, et al. Hollow fiber based affinity selection combined with high performance liquid chromatography-mass spectroscopy for rapid screening lipase inhibitors from lotus leaf. Anal Chim Acta. 2013;785:75-81. doi:10.1016/j.aca.2013.04.058
5. National Institutes of Health. Orlistat. [online] Available at: https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a601244.html [Accessed 08 April 2025]